________________
૨૫
ક્રિયા ન કરે તે ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ પૂર્વ કાટિક અધિક ૬૬ સાગરોપમ જેટલે સમક્તિને કાળ વ્યતીત કરીને અવશ્ય તે છવ સમ્યકત્વનું વમન કરી નાખે. અર્થાત તે જીવને સમ્યકત્વથી ભ્રષ્ટ થઈને ફરી સંસારમાં ભ્રમણ જ કરવું રહે. ત્યારે જે સમક્તિ પ્રાપ્ત કરીને સામાયિક પ્રતિક્રમણ આદિ આવશ્યક ક્રિયા કરે છે, ઊત્તરોત્તર ગુણસ્થાનમાં ચડતા જાય અને છેવટે કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી મોક્ષને અધિકારી બને. એ જ કારણથી ઉત્કૃષ્ટ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને અંતે તીર્થંકરે પણ ધ્યાનરૂપ ક્રિયાને આશ્રય લે છે. વળી સમક્તિ પ્રાપ્ત કરવાને યથાપ્રવૃત્તિ આદિ કરણથી રાગદ્વેષની ગ્રન્ટિને નાશ કરવામાં અશુદ્ધ ક્રિયા એ જ હેતુ છે.
- મેક્ષ પ્રાપ્તિમાં પણ ક્રિયા એ જ સાક્ષાત હેતુ છે, કારણ કે ક્રિયા નિર્જરા ઊપાય છે. જેમ જેમ જીવ પ્રત્યુપ્રેક્ષણાદિ (પ્રતિલેખન) ક્રિયા કરે છે, તેમ તેમ સંવરને આશ્રય કરવાથી નવા કર્મને બંધ નથી થત; અને જેમ જેમ જીવાત્માં દુષ્કર તપ કરે છે તેમ તેમ પૂર્વે બંધાયેલા કર્મ ક્ષીણ થતા જાય છે. આગામોમાં પણ આ અર્થ દેખાય છે. સામે તવા સજ્વાળ માના વિ અર્થાત “તે મુનિઓ સંયમ અને તપારા આત્માને ભાવતા થકાં વિચારતાં હતા” ઊત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં પણ કહ્યું છે કે –
तवनारायजुत्तेणं भिजूण कम्मकंचुयं। • મુળ વિના મવા રમુજagII.
અર્થ:–તપરૂપી બાણ વડે કર્મરૂપી કંયુને ભેદીને સંગ્રામરહિત મુનિ સંસારથી મુક્ત થાય છે. અહીં પણ આત્માને વિશુદ્ધ કરવાને તપની આવશ્યકતા દર્શાવી છે.
દુષ્કર્મના આચરણમાં અમારે ઊદયભાવ છે એમ માનવું તે ઘર અશાન છે. એમ માનવાથી પુરુષાર્થ નિરર્થક થઈ જશે. તપ વિગેરે પુરુષાર્થથી જ નિર્જરા થાય છે. દ્રવ્યસંગ્રહમાં શ્રીનેમિચન્દ્ર પણ કહે છે –
