________________
૩૫
સુહૂર્ત પછી કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થવાનું છે તે નિર્ગુન્ચ અને (૫) જેને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થઈ ગયું હોય તે સ્નાતક કહેવાય છે.
ઊક્ત પાંચે નિર્પ્રન્થાના ચારિત્રમાં ન્યૂનાધિક્તા છે તેા પુણ નૈગમનયની અપેક્ષાએ બધાય નિર્ધન્ય પદના અધિકારી છે. વળી પુલાક, ખકુશ, કુશીલ એ નિર્ઝન્થામાં સાધુઓના સર્વે ગુણી નથી છતાં તે પશુ સાધુપદના અધિકારી છે. નિન્ગ્રેન્ચ શબ્દથી સા ગ્દર્શન સૂચિત થાય છે. આ પાંચે નિર્પ્રન્થ ભાવલિંગની અપેક્ષાએ લિંગધારી છે. દ્રલિંગની અપેક્ષાએ લિંગધારી હાય અને ન પણ હાય. પુલાક, કાળ કરીને ઉત્કૃષ્ટ સહસ્રસાર ૮ માં દેવલાકમાં, ખકુશ અને પ્રતિસેવના કુશીલ આરણ અને અચ્યુત દેવલાક સુધી, કષાય શીલ અને નિર્ધ્યન્થ સર્વાર્થસિદ્ધ અનુત્તર વિમાનમાં જાય છે, જધન્યુથી સૌધર્મ સુધી જાય છે. આ પ્રમાણે નિદ્રંન્થના અસંખ્યાતા સંયમ સ્થાનક છે. સ્નાતકનું સંયમ–સ્થાનક એક જ છે. આમ ભાવનાસંગ્રહમાં પ્રતિપાદિત છે.
કાળની વિષમતાથી ભાવાની વિષમતા થવી એ સ્વાભાવિક છે. વર્તમાનકાળના સાધુઓમાં કેટલાક સાધુઓના ગુણાની ઉણપ છે, છતાં પશુ તેમને માટે સાધુ શબ્દને વ્યવહાર. થાય છે. વળી વર્તમાનમાં દૃષ્ટિગોચર થતાં સાધુઓમાં જો સાધુપણાને અભાવ માનવામાં આવશે તા, તીર્થના જ વ્યવચ્છેદ-ઉચ્છેદ થઈ જશે અને તીર્થના લાપ થવાથી પાંચમા આરા સુધી ચારિત્ર રહેશે આવું પ્રતિપાદન કરનાર સિદ્ધાન્ત પણ અસત્ય ઠરશે.
શંકા—અન્ય દેશેામાં મુનિએનું અસ્તિત્વ સ્વીકાર કરવાથી સિદ્ધાંતમાં કાઈ પણ ખાધ નહિ આવે?
સમાધાન—અન્ય દેશમાં પણ કાળની વિષમતાને લીધે આ દેશના જેવી જ સાધુઓની સ્થિતિ હોવી જ જોઇએ, મૃગતૃષ્ણામાં પાણીની આશા ક્રમ હાય? કદાચ દેશાન્તરમાં ચેાગ્ય ગુરુઓનું અસ્તિત્વ સાતી વર્ણએ તે પણુ તમે તેને ગુરુ તા નહિ જ માની શકે.
