________________
.. जह कालेण तवेण य भुत्तरसं कम्मपुग्गलं मेण ।
भावेण सडदि णेया तस्सडणं चेदि निज्जरा दुविहा ॥
અર્થજેમ જીવાત્મા ઉદયકાળે અને તપઠારા કર્મ પુદ્ગલેના રસને અનુભવ કરે છે તેને એ બે રીતે કર્મની નિર્જરા થાય છે. તેથી દ્રવ્ય અને ભાવ એમ નિર્જરાના બે ભેદ નિષ્પન્ન થાય છે.
' જે સમયે જીવ તપ અનુષ્ઠાન આદિ ભાવનાથી શાન્ત નામના શુદ્ધોપગરૂપ રસને અનુભવ કરે છે, તે વખતે સર્વ પ્રકારના કર્મ વિકારથી આત્માને જુદો કરનારી ભાવ નિર્જરા થાય છે. તે ભાવ નિર્જરામાં આત્મા જેમ જેમ સમર્થ થતો જાય છે, તેમ તેમ દ્રવ્યકમત નાશ થતા જાય છે. આત્મ પ્રદેશથી કર્મ પુદગલેને દૂર કરે તે દ્રવ્ય નિર્જરા છે. '
- દ્રવ્ય નિર્જરાના બે પ્રકાર છે (૧) યથાકાળ નિર્જરા (૨) અવિપાક નિર્જરા શુભાશુભ કર્મના વેદનથી જે નિર્જરા થાય તે યથાકાળ નિર્જરા કહેવાય છે. આત્મધ્યાન તથા દુષ્કર તપથી જે નિર્જરા થાય છે તે અવિપાક નિર્જરા કહેવાય છે. આથી સમજી શકાય છે કે આત્માને કર્મરહિત, પાપમુક્ત અને શુદ્ધ કરવા માટે તપની કેટલી જરૂર છે.
શંકા–આત્મગુણને પ્રતિબંધક કમને દૂર કરવાને શું તપ આવશ્યક
સમાધાન પ્રશમ, સંવેગ, નિર્વેદ, અનુક્યા અને આસ્થા એ સમક્તિના પાંચ અંગ છે. સમક્તિને દરેક અંગ તપનું મહત્વ સૂચવે છે. એ પાંચ અંગના અભાવમાં સમક્તિને પણ અભાવ છે એ વસ્તુ સ્પષ્ટ છે. સમયસાર નાટકમાં પણ કહ્યું છે, ' ' કપા પશમ સંવેગ દમ અસ્તિ ભાવ વેરાગ, " એ લચ્છન જા કે હિચે સપ્તવ્યસન કે ત્યાગ.
આથી સમ્યગ્દષ્ટિએ દિવસે દિવસે વૈરાગ્યભાવની વૃદ્ધિ કરવી
