Trishashtishalakapurushcharitammahakavyam Parva 2 3 4

Author(s): Hemchandracharya, Punyavijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 243

३८४ कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्राचार्यप्रणीत
[चतुर्थ पर्व मार्दवं नाम मृदुता तच्चौद्धत्यनिषेधनम् । मानस्य पुनरौद्धत्यं स्वरूपमनुपाधिकम् ॥ २७४ ॥ अन्तः स्पृशेद् यत्र यत्रोद्धत्यं जात्यादिगोचरम् । तत्र तस्य प्रतीकारहेतोमार्दवमाश्रयेत् ॥ २७५ ॥ सर्वत्र मार्दवं कुर्यात् पूज्येषु तु विशेषतः । येन पापाद् विमुच्येत पूज्यपूजाव्यतिक्रमात् ॥ २७६ ।।
मानाद् बाहुबलिर्बद्धो लताभिरिव पाप्मभिः । मार्दवात् तत्क्षणं मुक्तः सद्यः संप्राप केवलम् ॥ २७७॥ 5 चक्रवर्ती त्यक्तसंगो वैरिणामपि वेश्मसु । भिक्षायै यात्यहो! मानच्छेदायोमृदुमार्दवम् ॥ २७८ ॥
चक्रवर्त्यपि तत्कालदीक्षितो रङ्कसाधवे । नमस्यति त्यक्तमानश्चिरं च वैरिवस्यति ॥ २७९ ॥ एवं च मानविषयं ज्ञात्वा दोषमशेषतः । अश्रान्तमाश्रयेद् धीमांस्तन्निरासाय मार्दवम् ॥ २८०॥ असूनृतस्य जननी परशुः शीलशाखिनः । जन्मभूमिरविद्यानां माया दुर्गतिकारणम् ॥ २८१ ॥ कौटिल्यपटवः पापा मायया वकवृत्तयः । भुवनं वञ्चयमाना वश्चयन्ते स्वमेव हि ॥ २८२ ॥ कूटपाङ्गुण्ययोगेन च्छलाद् विश्वस्तघातनात् । अर्थलोभाच्च राजानो वश्चयन्तेऽखिलं जगत् ॥ २८३ ॥ तिलकैर्मुद्रया मत्रैः क्षामतादर्शनेन च । अन्तःशून्या बहिःसारा वश्चर्यन्ति द्विजा जनम् ॥ २८४ ॥ कूटाः कूटतुलामानाऽऽशुक्रियासातियोगतः । वश्चयन्ते जनं मुग्धं मायाभाजो वणिग्जनाः ॥ २८५॥ जटा-मौञ्जी-शिखा-भस-वल्कलाग्यादिधारणैः । मुग्धं श्राद्धं गर्धयन्ते पाखण्डा हृदि नास्तिकाः ॥२८६॥
अरक्ताभिर्भाव-हाव-लीला-गतिविलोकनैः । कामिनो रञ्जयन्तीभिर्वेश्याभिर्वश्चयते जगत् ॥ २८७ ॥ 15 प्रतार्य कूटैः शपथैः कृत्वा कूटकपर्दिकाम् । धनवन्तः प्रतार्यन्ते दुरोदरपरायणैः ॥ २८८ ॥
दम्पती पितरः पुत्राः सोदाः सुहृदो निजाः । ईशाभृत्यास्तथाऽन्येऽपि भाययाऽन्योऽन्यवञ्चकाः॥२८९॥ अर्थलुब्धा गतघृणा बन्दिकारमलिम्लुचाः । अहर्निशं जागरूकाश्छलयन्ति प्रमादिनम् ॥ २९० ॥ कौरवश्चान्त्यजाश्चैव स्वकर्मफलजीविनः । माययाऽलीकशपथैः कुर्वते साधुवञ्चनम् ॥ २९१ ॥
व्यन्तरादिकुयोनिस्था दृष्ट्वा प्रायः प्रमादिनः । क्रूराश्छलैर्बहुविधैर्वाधन्ते मानवान् पशून् ॥ २९२ ॥ 20 मत्स्यादयो जलचराश्छलात् स्वापत्यभक्षकाः । बध्यन्ते धीवरैस्तेऽपि माययाऽऽनॉयपाणिभिः ॥२९३॥
नानोपायमृगयुभिर्वञ्चनप्रवणैर्जडाः । निबध्यन्ते विनाश्यन्ते प्राणिनः स्थलचारिणः ॥ २९४ ॥ नभश्चरा भूरिभेदा वराका लावकादयः । वध्यन्ते माययाऽत्युग्रैः स्वल्पकग्रासगृभुभिः ॥ २९५ ॥ तदेवं सर्वलोकेऽपि परवञ्चकतापराः । स्वस्वधर्म सद्गतिं च नाशयन्ति स्ववञ्चकाः ।। २९६ ॥
तिर्यग्जातेः परं वीजमपवर्गपुरार्गला । विश्वासद्रुमदावाग्निर्माया हेया मनीषिभिः ॥ २९७ ॥ 25 मल्लिनाथः पूर्वभवे कृत्वा मायां तनीयसीम् । मायाशल्यमनुत्याय स्त्रीभावमुपयास्यति ॥ २९८ ॥
तदार्जवमहौषध्या जगदानन्दहेतुना । जयेज्जगद्रोहकरी मायां विषधरीमिव ॥ २९९ ॥ आर्जवं सरलः पन्था मुक्तिपुर्याः प्रकीर्तितः । आचार्यविस्तरः शेषतपस्त्यागादिलक्षणः ॥ ३०॥ भवेयुरार्जवजुषो लोकेऽपि प्रीतिकारणम् । कुटिलादुद्विजन्ते हि जन्तवः पन्नगादिव ॥ ३०१॥
१ अमृदु कठिनं च तन्मार्दवं चेत्यमृदुमार्दवम् । २ नमस्यति नमः करोति पूजयतीत्यर्थः। ३ वरिवस्यति वरिवः करोति सेवते इत्यर्थः । अत्र 'नमस्' 'वरिवस्' इत्यतः “नमोवरिवचित्रङ्गोऽर्चासेवाऽऽश्चर्ये" [३.४.३०] इति सूत्राद् अायाम् , सेवायाम् च यथाक्रमेण क्यन् प्रत्ययाद् नमस्य ति, वरिवस्यति इति सिद्ध्यतः। ४ निरन्तरम् । ५ असत्यस्य । ६ असत्यषागुण्यस्य सन्ध्यादेः प्रयोगेण । ७ दीनताप्रदर्शनेन । * °यन्तेऽखिलं ज° संवृ०॥ ८ आशुक्रिया-सत्वरक्रिया। ९ मौजी-मुञ्जस्य तृणविशेषस्य कटिमेखला। १० लोभयन्ति । ११ असत्यनाणकम् । १२ दुरोदरः-यूतम् । १३ मङ्गलपाठकरूपेण चौराः। १४ कर्मकराः। १५ आनायो जालं पाणौ हस्ते येषां तैः। १६ व्याधैः । १७ लावकः पक्षि विशेषः। १८ गृभुः-लोलुपः। 1 °यन्तः ख संवृ०॥ १९ सर्पिणीम् । २० त्रस्यन्ति ।