Book Title: Tattvasara
Author(s): Hiralal Siddhantshastri
Publisher: Satshrut Seva Sadhna Kendra

View full book text
Previous | Next

Page 129
________________ तत्वमर टीका-सण-गाण-चरितमित्यादि, दर्शन-मान-चरित्रं योगी तस्येह भणति यो ध्यायत्यास्मानं सचेतनं शुद्धभावस्थम् / तथाहि-योऽसौ पूर्वोक्तः स्वसंवेदनज्ञानी कर्ता स्वात्मानं वेत्ति जानाति / कथम् ? 'शुद्ध-बुद्धकचिच्चमत्कारमात्रात्मतस्वसम्यश्रद्धान-ज्ञानानुभवचारस्वभावेनानुभवति / कथम्भूतमात्मानम् ? निरखनं शुद्धोपयोगस्वरूपोत्पन्नया चेतनया सह वर्तते सचेतनस्तं सचेतनम् / पुनश्च कथम्भूतम् ? शुद्धभावस्थम्-शुद्धनिश्चयेन मिथ्यात्व-रागादिकोषरहितत्वाच्छुद्धः। 'भू सत्तायां' भवतीति भावः। शुद्धश्चासो भावश्च शुद्धभावः, तस्मिन् शुद्धभावे तिष्ठतीति शुद्धभावस्थस्तं शुद्धभावस्थम् / यः किलवंविषमात्मानं भावयत्याराषयति तस्यैव ज्ञानिनो निश्चितं वर्शन-शान-चारित्रं भवति, इह जगति वाऽस्मिन् कलिकाले। कोऽसौ भणति ? योगी परमयोगी (अप्पाणं) आत्माको (झायइ) ध्याता है (तस्स) उसको (इह) इस लोकमें (णिच्छय) निश्चय (दंसणणाण-चरित्त) दर्शन ज्ञान चारित्र (भणइ) कहते हैं। ___टीकार्थ–'दसणणाणचरित्तं' इत्यादि गाथाके अर्थका व्याख्यान करते हैं जो वह पूर्वोक्त स्वसंवेदनज्ञानी ध्यानकर्ता अपने आत्माको जानता है। . . प्रश्न-कैसा जानता है ? उत्तर-शुद्धबुद्धकचिच्चमत्कारमात्र आत्मतत्वके सम्यक श्रद्धान, ज्ञान और अनुभवरूप सुन्दर स्वभावसे आत्माका अनुभव करता है / अर्थात् अपनेको शुद्धरत्नत्रयात्मक जानता है / प्रश्न-पुनः कैसे आत्माको जानता है ? उत्तर-निरंजन और सचेतन आत्माको जानता है। कर्मरूप अंजनसे रहित आत्माको निरंजन कहते हैं और शुद्धोपयोगरूप स्वरूपसे उत्पन्न चेतनाके साथ जो रहता है, उसे सचेतन कहते हैं। प्रश्न-पुनः केसे आत्माको जानता है ? उत्तर-शुद्धभावस्थ आत्माको जानता है। शुद्ध निश्चयनयसे मिथ्यात्व और रागादि दोषोंसे रहित आत्माको शुद्ध कहते हैं। 'भू' धातु सत्ताके अर्थमें प्रयुक्त होती है / जो सत् रूप होता है, उसे भाव कहते हैं / शुद्धरूप भावको शुद्ध भाव कहते हैं। उस शुद्ध भावमें जो रहता है, उसे शुद्धभावस्थ कहते हैं। ___ जो कोई इस प्रकारके आत्माको भावना करता है, आराधना करता है, उसी ज्ञानीपुरुषके निश्चित दर्शन ज्ञान चारित्र होता है। प्रश्न-कहॉपर रहनेवालेको होता है ? उत्तर-इस जगत्में, अथवा इस कलिकालमें रहनेवालेको होता है। प्रश्न-ऐसा किसने कहा है ? उत्तर-योगी, परमयोगीश्वर या सर्वज्ञ देवने कहा है, क्योंकि पुरुषकी प्रमाणतासे वचनमें प्रमाणता होती है। ...

Loading...

Page Navigation
1 ... 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198