Book Title: Tattvasara
Author(s): Hiralal Siddhantshastri
Publisher: Satshrut Seva Sadhna Kendra

View full book text
Previous | Next

Page 167
________________ तत्वसार अथानन्तरं मुक्तजीवस्वरूपविशेषव्याख्यानं क्रियते श्रीदेवसेनदेवैरितिमूलगाथा-संते वि धम्मदव्वे अहो ण गच्छेइ तह य तिरियं वा। उड्ढगमणसहाओ मुक्को जीवो हवे जम्हा // 71 // संस्कृतच्छाया-सत्यपिधर्मद्रव्येऽषो न गच्छति तथैव तिर्यक् वा। ऊर्ध्वगमनस्वभावो मुक्तो जीवो भवेद् यस्मात् // 71 // टीका-'संते वि धम्मव्वे अहो ण गच्छेइ तह य तिरियं वा' इत्यादि व्याख्यानं करोति टीकाकारो मुनिः। तद्यथा-पर्मद्रव्ये गमनहेतो सति स सिद्धः सन् अधो न गच्छेत्, तथैव तिर्यग न गच्छन्नयातीति / कस्मात् ? 'चड्ढगमणसहावो मुक्को जीवो हवे जम्हा' यस्मात् कारणाद् ऊर्ध्वगतिस्वभावोऽयं जीवो यदा कर्मन्यो मुक्तो भवेत्तबोध्यमेव गच्छति / अथवा यतः प्रवेशान्मुक्तो भवेततोऽवस्तात्तिर्यग्वा न गच्छतीति भावार्थः // 71 // आगें ऊर्ध्वगमनका हेतु कहें हैं भा० व०-धर्मद्रव्य गमनका हेतु होत संत सो सिद्ध अधैं नाही गमन करै है, तैसें तिरछा हू गमन नाही करै है। याही कारणतं मुक्त जीव है सो ऊर्ध्वगमन स्वभाव होय है // 7 // अब इससे अनन्तर श्री देवसेनदेव मुक्तजीवके स्वरूपका विशेष व्याख्यान करते हैं अन्वयार्थ-( मुक्को जीवो ) कर्मोंसे मुक्त हुआ जीव ( धम्मदव्वे संते वि ) धर्म द्रव्यके होने पर भी ( अहो ण गच्छेइ ) नीचे नहीं जाता है, (तह य तिरियं वा) उसी प्रकार तिरछा भी नहीं जाता है। (जम्हा) क्योंकि मुक्त जीव ( उड्ढगमणसहाओ ) ऊर्ध्वगमन स्वभाव वाला (हवे ) है। टीकार्थ-'संते वि धम्मदव्वे अहो ण गच्छेइ तह य तिरियं वा' इत्यादि गाथाका टीकाकार मुनि व्याख्यान करते हैं। यथा-गमनका हेतु धर्म द्रव्यके होने पर भी सिद्ध जीव नं नीचे जाता है, उसी प्रकार न तिरछा जाता है। प्रश्न-किस कारणसे ? - उत्तर-'उड्ढगमणसहावो मुक्को जीवो हवे जम्हा' अर्थात् जिस कारणसे कि यह जीव ऊर्ध्वगमन स्वभाव वाला है / जब यह कर्मोसे मुक्त होता है, तब नियमसे ऊपर ही जाता है / अथवा आकाश-प्रदेशसे मुक्त होता है, उससे नीचे या तिरछे नहीं जाता है (किन्तु ऊपर लोकाग्र तक ही जाता है। ) यह इस गाथाका भावार्थ है // 71 //

Loading...

Page Navigation
1 ... 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198