Book Title: Tattvasara
Author(s): Hiralal Siddhantshastri
Publisher: Satshrut Seva Sadhna Kendra

View full book text
Previous | Next

Page 170
________________ तत्वसार .. ... 137 ___टीका-'जंबउ सग-परगयं तच्छ' इत्यादि व्याल्यानं करोत्युत्तरोत्तरकर्ता भट्टारक श्रीकमलकीतिरिति-सत्तत्वं मन्दतु निविघ्नं यथा भवति तथा चिरकालस्थायी भूपादित्यर्थः / कथम्भूतं तत्त्वम् ? स्वगत-परगतं स्वगततत्त्वं परगततत्त्वं च शास्त्रादावेवोक्तस्वरूपम् / इत्युक्ते तत्त्वपरिज्ञानलालसेन श्रीअमरसिंहेनोक्तम्-भो भगवन्मुने! तत्किरूपम् ? इत्याहतत्स्वगततत्त्वमात्मस्वरूपं परगततत्त्वं पंचपरमेष्ठिस्वरूपमिति / पुनश्च कयम्भूतम् ? भव्यजीवशरणम्-मव्याश्च ते जीवाश्च भव्यजीवस्तेषामेव शरणीभूतं तस्वम् / पुनः कथम्भूतं तत् ? 'जं अल्लोणा जीवा तरंति संसारसायरं विसम' यत्तस्वमालीनाः-आ समन्ताल्लोनास्तन्मयाः सन्तो जीवा भम्पजीवास्तरन्ति संसारसागरं संसारश्चासौ सागरस्तम् / कथम्भूतम् ? विषमम्, सर्वजनानन्दन भोः श्रीअमरसिंहनन्दन लक्ष्मण ! दुस्तरत्वाद् विषम एव समो भवति यन्माहात्म्यात्तदेवोपादेय बुद्धपा भावनीयं तत्वविदा पुरुषेण मनसि चिन्तनीयं वचसा वक्तव्यं कायेनाचरणीयमिति भावार्थः // 73 // टोकार्थ-'णंदउ सग-परगयं तच्चं' इत्यादि गाथाका उत्तरोत्तर ग्रन्थकर्ता भट्टारक श्री कमलकोत्ति व्याख्यान करते हैं-वह तत्त्व 'नन्दतु' अर्थात् निर्विघ्न रहे, और चिरकाल तक स्थायी रहे। . प्रश्न-कैसा तत्त्व स्थायी रहे ? उत्तर-स्वगत तत्त्व और परगत तत्त्व, जिनका कि स्वरूप इस शास्त्रके आदिमें कहा गया है। ऐसा कहने पर तत्त्व-परिज्ञान के अभिलाषी श्री अमरसिंहने कहा-हे भगवन् मुनि ! वह तत्त्व किस रूप है ? इसका उत्तर दिया कि स्वगततत्त्व आत्मस्वरूप है और परगततत्त्व पंचपरमेष्ठिस्वरूप है। प्रश्न--पुनः वह तत्त्व कैसा है ? उत्तर-भव्य जो जीव हैं उनका शरणभूत है। प्रश्न-पुनः वह तत्त्व कैसा है ? उत्तर-'जं अल्लीणा जीवा तरंति संसारसायरं विसम' अर्थात् जिस तत्त्वमें सर्व प्रकारसे तल्लीन या तन्मय हुए भव्यजीव संसाररूप समुद्रको तिर जाते हैं। प्रश्न-वह संसार-सागर कैसा है ? उत्तर-विषम है, दुस्तर एवं भयानक है / हे सर्वजनोंको आनन्दित करने वाले श्री अमरसिंहके नन्दन लक्ष्मण ! जिस तत्त्वके माहात्म्यसे. दुस्तर और विषम भी संसार-सागर सुतर और सम हो जाता है, उसे ही तत्त्ववेत्ता पुरुषको उपादेयबुद्धिसे मनमें चिन्तन करना चाहिए, वचन कहना चाहिए और कायसे आचरण करना चाहिए / यह इस गाथाका भावार्थ है // 73 //

Loading...

Page Navigation
1 ... 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198