Book Title: Tattvasara
Author(s): Hiralal Siddhantshastri
Publisher: Satshrut Seva Sadhna Kendra

View full book text
Previous | Next

Page 152
________________ तत्वसार 119 भवति तथेशी एवं विचारशक्तिर्नास्ति सामर्थ्य न भवति / यस्मात कि नास्तीत्याशङ्कायां सत्यां प्रोच्यते 'फुरइ ण परमाणंदो सच्चेयणसंभवो सुहदो' परमानन्दः परमसुखस्वरूपो न स्फुरति जागति / किविशिष्टः परमानन्दः ? सती शाश्वती समीचीना चासौ चेतना च सच्चेतना, तस्याः सकाशात् संभवः उत्पत्तिर्यस्य स सच्चेतनासंभवः / पुनरपि कथम्भूतः ? सुखदः परमातीन्द्रियसुखप्रद इत्यर्थः / अतएव परमानन्दसुखलालस भोः श्रीअमरसिंह ! शुभवता भवता ताग्विधेन योगाभ्यासेन भवितव्यमिति भावार्थः // 59 // अथ तस्यैव योगस्य सहायाभावं दर्शयन्ति सूत्रकृतःमूलगाथा-जा किंचि वि. चलइ मणो झाणे जोइस्स गहियजोयस्स / ताम ण परमाणंदो उप्पज्जइ परमसुक्खयरो // 6 // संस्कृतच्छाया-यावत् किञ्चिदपि चलति मनोध्याने योगिनो गृहीतयोगस्य / तावन्न परमानन्दो उत्पद्यते परमसौख्यकरः // 60 // आगें कहैं हैं-ग्रहण किया है जोग जानें, अर मन चलायमान होय है सो परमानन्द प्रगट नांही होय है . भा०व०-जोगीकै मन जो चित्त ध्यान जो परमात्मध्यान विर्षे जितने काल किंचित्कालमात्र चलायमान होय है / कैसा योगी के ? ग्रहण किया है योग ध्यान जानें, ऐसा योगी के जितने काल परमानन्द नांही उत्पन्न होय है। कैसा परमानंद ? परम परमार्थ रूप सुखकू करणेका है स्वभाव जाका, ऐसा नांही प्रगट होय है // 60 // निश्चयसे जैसी चाहिए, वैसी विचार-शक्ति या सामर्थ्य नहीं है कि जिससे क्या क्या न हो सके ? ऐसी आशंका होने पर सूत्रकार कहते हैं कि 'फुरइ ण परमाणंदो सच्चेयणसंभवो सुहदो' अर्थात् जिससे परम सुखस्वरूप परमानन्द स्फुरित न हो-जाग्रत न हो। प्रश्न-कैसा परमानन्द जाग्रत न हो ? उत्तर-सच्चेतन-संभव / शाश्वतकाल रहने वाली समीचीन चेतनासे जिसकी उत्पत्ति हो, ऐसा सच्चेतनसंभव परमानन्द जाग्रत न हो। प्रश्न-फिर भी वह परमानन्द कैसा है ? उत्तर-सुखद है, अर्थात् परम अतीन्द्रिय सुखका देने वाला है / ___अतएव परमानन्द सुखके अभिलाषी हे श्री अमरसिंह ! आप जैसे भाग्यशालीको उस प्रकारके परमानन्द देने वाले योगका अभ्यास करना चाहिए। यह इस गाथाका भावार्थ है // 59 // . .. अब सूत्रकार उसी योगकी सहायक सामग्रीकी अभावको दिखलाते हैं अन्वयार्थ-(जा) जब तक (गहियजोयस्स) योगके धारक (जोइस्स) योगीका (मणो) मन (झाणे) ध्यानमें (किंचिवि) कुछ भी (चलइ) चलायमान रहता है (ताम) तब तक (परमसोक्खयरो) परम सुख-कारक (परमाणंदो) परमानन्द (ण उप्पज्जइ) नहीं उत्पन्न होता है।

Loading...

Page Navigation
1 ... 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198