Book Title: Tattvanushasan Namak Dhyanshastra
Author(s): Jugalkishor Mukhtar
Publisher: Veer Seva Mandir Trust

View full book text
Previous | Next

Page 304
________________ १९४ तत्त्वानुशासन नहीं होता। इसीसे स्वामी समन्तभद्रने कार्योत्पत्तिमे वाह्य और अन्तरग (निमित्त तथा उपादान) दोनो प्रकारके कारणोसामग्रीको समग्रताओ द्रव्यगत-स्वभावके रूपमे उल्लेखित किया है। मुक्तात्माके आकारका सहेतुक निर्देश पुस संहार-विस्तारौ ससारे कर्म-निर्मितौ । मुक्तौ तु तस्य तौ न स्तः क्षयात्तद्धतु-कर्मणाम् ॥२३२॥ ततः सोऽनन्तर-त्यक्त-स्वशरीर-प्रमाणतः । किंचिदूनस्तदाकारस्तत्रास्ते स्व-गुणात्मकः ॥२३३॥ 'संसारमें जीवके संकोच और विस्तार दोनो कर्म-निर्मित होते है। मुक्ति प्राप्त होने पर उसके वे दोनो नहीं होते; क्योंकि उनके हेतुभूत कर्मोका-नामकर्मकी प्रकृतियोका-क्षय हो जाता है । अत. मुक्तिमे वह पुरुष तत्पूर्व छोड़े हुए अपने शरीरके प्रमाणसे कुछ ऊन-जितना तदाकार-रूपमे अपने गुणोंको आत्मसात् किये-अपनाये हुए- रहता है।' व्याख्या-ससारावस्थामे जिस प्रकार जीवके आकारमे हानिवृद्धि अथवा घट-बढ होती है-वह कर्मोदयवश जिस जातिके शरीरको धारण करता है उस शरीरके आकारका ही हो रहता है, उस शरीरमे भी यदि बाल्यावस्थादिके कारण हानि-वृद्धि होती है तो उस आत्माके आकारमे भी हानि-वृद्धि हो जातो है-उस प्रकार मुक्तावस्थामे नही होती, क्योकि वहाँ उस हानि-वृद्धिके निमित्तभूत 'नाम'कर्मका अभाव हो जाता है। ऐसी स्थितिमे मुक्तात्माका आकार प्रायः उस शरीर ही जितना रह जाता है १. वाह्यतरोपाधिसमग्रतेय कार्येषु ते द्रव्यगतः स्वभाव ॥(स्वयभू०)

Loading...

Page Navigation
1 ... 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359