Book Title: Tattvanushasan Namak Dhyanshastra
Author(s): Jugalkishor Mukhtar
Publisher: Veer Seva Mandir Trust

View full book text
Previous | Next

Page 322
________________ २१२ तत्त्वानुशासन व्याख्या - यहाँ यह बतलाया गया है कि जिस बन्धादि चतुष्टयका पिछले चार पद्योमे उल्लेख है उसमें भो मोक्ष पदार्थ सारभूत है --अर्थात् पुरुषार्थ चतुष्टयमे ही वह उत्तम अथवा सारभूत नही, किन्तु इस चतुष्टयमे भी वह उत्तम एव सारभूत है । साथ ही यह सूचना की गई है कि चूंकि मोक्षको प्राप्ति ध्यानपूर्वक होती है-विना ध्यानके वह नही बनती - इसलिये ध्यानके विषयको ही यहाँ थोडेसे विस्तार द्वारा स्पष्ट किया गया है। सम्पूर्ण कर्मो का आत्मासे सम्बन्ध विच्छेदरूप अभावका नाम मोक्ष है । कर्मोंका यह अभाव अथवा विश्लेषण ध्यानाग्निसे उन्हें जलानेके द्वारा बनता है । पवनसे प्रज्वलित हुई अग्नि जिस प्रकार चिरसचित ईंधन (तृण - काष्ठादिके समूह) को शीघ्र भस्म कर देती है, उसी प्रकार ध्यानाग्नि भी चिरसचित अपार कर्मराशिको क्षण भरमे भस्म करनेके लिये समर्थ होती है' । अथवा जिस प्रकार सारे शरीरमे व्याप्त हुआ विष मत्र - शक्तिसे खीचा जाकर दूर किया जाता है, उसी प्रकार सारे आत्म- प्रदेशोंमे व्याप्त हुआ कर्मरूपी विष ध्यान - शक्तिसे खीचा जाकर नष्ट किया जाता है | ध्यानाग्निके विना योगी कर्मोंको जलाने या विदीर्ण करनेमें उसी प्रकार असमर्थ होता है जिस प्रकार नख और दाढसे रहित सिंह गजेन्द्रोका विदारण करनेमे असमर्थ होता है । जो साधु विना ध्यानके कर्मो को क्षय करना चाहता है उसकी स्थिति १. जह चिर सचियमघणमणलो पवन सहियो दुय दइ । तह कम्मेघणममिय खणेण झाणारणलो डहइ || (ध्यानशतक) २. सर्वाङ्गीण विप यद्वन्मत्रशक्त्या प्रकृष्यते । तद्वत्कर्मविषं कृत्स्न ध्यानशक्त्याऽपसार्यते ॥ ( आर्ष २१-२१३ ) ३. झागेण विणा जोई असमत्थो होइ कम्मणिड्डहणे । दाढा - हर- विहीणी जह सोहो वर- गयदा ।। (ज्ञानसार)

Loading...

Page Navigation
1 ... 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359