________________
(૧૩) ચૈત્યવંદનાની વિધિ
ત્રણ લોકના નાથ, દેવાધિદેવ ૫રમાત્માના દર્શન કરવા કે પૂજા કરવા ગયા હોઈએ ત્યારે સાથિયો વગેરે કર્યા પછી ચૈત્યવંદના રૂપ ભાવપૂજા કરવાની હોય છે.
સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતોને દ્રવ્યપૂજા કરવાની ન હોવા છતાં ય ભાવપૂજા તો કરવાની હોય જ છે. હકીકતમાં તો ભાવપૂજાની ભૂમિકા સર્જવા માટે દ્રવ્યપૂજા છે. સાધુ ભગવંતો એટલી બધી ઊંચી કક્ષા પામેલા છે કે દ્રવ્યો વડે પૂજા કર્યા વિના જ તેમનામાં ભાવો ઉછાળા મારી શકે છે. ૨૪ કલાક પરમાત્માની આજ્ઞાનું પાલન કરતાં હોવાથી ભાવને પેદા કરવા તેમના માટે મુશ્કેલ નથી. તેથી તેમણે દ્રવ્યપૂજા કરવાની હોતી નથી.
જયારે ગૃહસ્થો સાંસારિક ક્રિયાઓ- જવાબદારીઓ અને પ્રસંગોમાં એવા અટવાયેલા છે કે તેમને શુભભાવો પેદા કરવા દ્રવ્યપૂજા કરવી જરૂરી બને છે. દ્રવ્યપૂજા કરતાં કરતાં પેદા થયેલા શુભ અધ્યવસાયો વડે તેઓ ભાવપૂજામાં લીન બની શકે છે.
આમ, શ્રાવકોને દ્રવ્યપૂજા તથા ભાવપૂજા બંને કરવાની હોય છે, જ્યારે સાધુઓને માત્ર ભાવપૂજા કરવાની હોય છે. ભાવપૂજા કરવા જે ચૈત્યવંદન કરવાનું છે તે કરવા માટેના જરૂરી સૂત્રો, તેના અર્થ, તેના રહસ્યો આપણે વિચાર્યું. હવે તે ચૈત્યવંદનની વિધિ જોઈએ.
ચૈત્યવંદના ભાવપૂજા રૂપ હોવાથી ચૈત્યવંદના દરમ્યાન ભાવો ઉછાળા મારે તે ખૂબ જરૂરી છે. ભાવોને પેદા કરવાનું કામ મનનું છે અને મનનો શરીર ઉપર ઘણો આધાર છે. તેથી મનમાં સારા ભાવો પેદા કરવા માટે શરીરને પણ જુદી જુદી અવસ્થાઓમાં રાખવું જરૂરી છે.
મનની અસ૨ જેમ શરીર ઉપર છે, તેમ શરીરની અસર મન ઉપર પણ છે જ. મનમાં જેવા ભાવો પેદા થાય તે પ્રમાણે શરીરમાં પણ ફેરફાર થાય છે તે જેમ આપણા અનુભવની વાત છે, તે જ રીતે શરીરના આકારમાં થતા ફેરફારને કારણે મનના વિચારોમાં પણ ફેરફાર નોંધાતો અનુભવાય છે.
મનમાં ક્રોધ પેદા થતાં આંખમાં લાલાશ આવે છે, શરીર કંપવા લાગે છે. હાથ ઉંચા-નીચા થાય છે. દાંત કચકચાવાય છે. આ બધી શરીર ઉપર મનની સૂત્રોના રહસ્યોભાગ-૨ ના રો
૯૪
