________________
સૂત્રસંવેદના-૫
આ સૂત્રની પ્રથમ ગાથા દ્વારા જેમનું જીવન જોઈને પ્રમોદભાવ પ્રગટ થાય, તેવા આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, શિષ્ય, સાધર્મિક, કુલ કે ગણના કોઈપણ સભ્ય પ્રત્યે ક્યારેય કોઈ પણ પ્રકારનો કષાય થયો હોય તો તેની દુઃખાદ્ધ હૃદયે ક્ષમા માગવામાં આવી છે; કેમ કે આવા ઉત્તમ આત્માઓ પ્રત્યે થયેલો કષાય સાધકને મોક્ષમાર્ગથી દૂર લઈ જાય છે.
તીર્થકરને પણ પૂજનીય એવા શ્રમણસંઘની પૂજા, ભક્તિ અને બહુમાન ભવસાગરથી તારે છે. જ્યારે કષાયને કારણે તેના પ્રત્યે થયેલી અરુચિ, અણગમો કે અયોગ્ય વર્તન સંસારસાગરમાં ડૂબાડે છે. આથી જ આવા સંઘ કે સંઘના એક પણ સભ્ય સાથે થયેલા અયોગ્ય વ્યવહારને યાદ કરી, મનમાં તેમના પ્રત્યેનો પૂજ્યભાવ પ્રગટ કરી, બે હાથ જોડી, મસ્તક નમાવી બીજી ગાથા દ્વારા તે જીવોની ક્ષમા માગવામાં આવી છે. સાથે જ કદાચ શ્રમણસંઘના કોઈ સભ્ય અયોગ્ય વર્તન કર્યું હોય તો તેને કારણે આપણા મનમાં ઉદ્ભવેલ દ્વેષાદિ ભાવને દૂર કરી સંઘ કે સંઘના સભ્યને સદ્ભાવપૂર્વક ક્ષમા આપવામાં આવી છે.
ત્રીજી ગાથા દ્વારા ગુણવાન કે ગુણહીન, નાના કે મોટા, ચૌદ રાજલોકરૂપ જગતના સર્વ જીવો પ્રત્યે મન, વચન, કાયાથી કોઈ પણ અપરાધ થયો હોય કે જેના કારણે તે જીવોને દુઃખ પહોંચાડ્યું હોય, વૈરભાવ પ્રગટાવ્યો હોય તો તે જીવોને યાદ કરી તેમની સાથે એકરાર કરવાનો છે કે, ત્યારે હું પાપી હતો, અધર્મી હતો, આજે મેં ભાવથી ધર્મનો સ્વીકાર કર્યો છે, મારા હૃદયમાં ક્ષમાદિ ધર્મને મેં પ્રસ્થાપિત કર્યો છે. આથી જ તમારા સર્વ પ્રત્યે મૈત્રીભાવને ધારણ કરી મિત્રતુલ્ય એવા તમારી પાસે હું મારાથી થયેલા અપરાધની માફી માગું છું. તમે પણ મને મારા અપરાધની ક્ષમા આપજો અને તમારા પણ અપરાધને હું ભૂલી જાઉં છું અને તમને ક્ષમા આપું છું.”
આ રીતે સૂત્રની ત્રણ ગાથા દ્વારા ગુણવાન આત્માઓની, શ્રમણસંઘની અને સર્વ જીવરાશિની ક્ષમા માગવામાં આવી છે. સર્વ જીવોને સ્વસમાન માનવારૂપ વિશાળતા અને કોઈના પ્રત્યે થયેલા અલ્પ પણ કષાયના સ્મરણરૂપ સૂક્ષ્મતા અહીં જોવા મળે છે.
આ સૂત્રનો ઉપયોગ પાંચમા કાઉસ્સગ્ગ આવશ્યકની પૂર્વમાં દેવસિઅ અને રાઈએ પ્રતિક્રમણમાં થાય છે. તેનો ઉલ્લેખ પંચવસ્તુ આદિ ગ્રંથમાં જોવા મળે છે.
