________________
દા.ત. રયા મુવનાના સમાહાર: =ત્રિભુવનમ્ ૨. અંતે હોય એવો આ સમાસ કેટલીકવાર મ નો ડું થઈ નારીજાતિમાં પણ
આવે છે અને અંતે દીર્ઘ સ્વર હોય તો સમાહાર દ્વન્દ સમાસના નિયમ ૩પ્રમાણે હસ્વ થાય છે. દા.ત. જ્ઞાનાત્મનામ્ સહિ. = ગ્રામ્/પાફ
૫. પ્રાદિ તપુરુષ સમાસ ૧. પૂર્વપદ કોઈ ઉપસર્ગ હોય અને ઉત્તરપદ કોઈ નામ હોય ત્યારે આ સમાસ થાય
છે. વળી ઉત્તરપદ પ્રથમા વિભક્તિવાળું નામ કે વિશેષણ હોય ત્યારે પ્રાદિ કર્મધારય કહેવાય છે અને જો ઉત્તરપદ કોઈનામ હોય તો પૂર્વપદ તરીકે આવેલ ઉપસર્ગને ગત - રાત જેવા કોઈ ભૂ.કૃ. લગાડી વિશેષણ બનાવીને પ્રથમ વિભક્તિમાં મૂકી વિગ્રહ કરાય છે. દા.ત. પ્રગતિઃ આવાર્થ =પ્રવાર્યા વાતા =પ્રવાત:
૬. ગતિ તપુરુષ સમાસ પૂર્વપદ અમુક ઉપસર્ગ કે અવ્યય હોય અને ઉત્તરપદ અવ્યયી ભૂ.ક. હોય અથવા ઉત્તરપદ ક્રિયાપદ ઉપરથી બનેલ કોઈ શબ્દ હોય ત્યારે આ સમાસ થાય છે. ત્રિ પ્રત્યયાત્તનો પણ આ સમાસમાં સમાવેશ થાય છે. દા.ત. ગતિશન દૂર = તિરૂપતિઃ ચ=૩ષાન્યઃ
૭. ઉપપદ તપુરુષ સમાસ પૂર્વપદ કોઈ નામ, ઉપસર્ગ કે અવ્યય હોય અને ઉત્તરપદ કોઈ ક્રિયાપદ અથવા તો ક્રિયાપદમાં કાંઈ ફેરફાર થઈને બનેલું રૂપ હોય ત્યારે તે બે પદોનો ઉપપદ સમાસ થાય છે અને તે સમાસ નામ અથવા વિશેષણ બને છે. દા.ત. ગૃતિતિ = હાથ: તમ્મુતિ = સમુદ્ાવિશ યતિ = विश्वजित् । पुरः सरति = पुरःसर । धनम् ददाति = धनदः । वसु दधाति = वसुधा । कुम्भम् करोति = कुम्भकारः । वंशम् भूषयति = वंशभूषणः । मधु पिबति = मधुपायी। पूजाम् अर्हति = पूजार्हः । सुखम् भजति = सुखभाग। पङ्के जायते = पङ्कजम् । न गच्छति = नगः । भोगम् करोति = भोगकरः ।
शत्रुम् हन्ति = शत्रुहः / शत्रुघ्नः । वृत्रम् हन्ति = वृत्रहा / वृत्रहन् । सुखेन तीर्यते BE સુ. સં. મદિરાઃ પ્રવેશિકા પણ ૧૯૫ થી ર થી ના પાઠ - ૧૯ જૂન
૧.
