________________
અને બીજા કેટલાક બહુ ઉપયોગી નહિ એવા ધાતુઓને વિકલ્પ રૂ લાગે છે. દા.ત. વિદ્ = દુષતિ / વિવિષતિ ઝ = શિશ્રીષતિ / શિશ્રયગતિ નીચેના અપવાદ ધ્યાનમાં રાખી ધાતુને ગુણ અંગેના સામાન્ય નિયમો લગાડવા. (A) અંત્ય કે ઉપાંત્ય, હસ્વ કે દીર્ઘ, ૩, ૪ વાળા ધાતુઓમાં ની પૂર્વે ? આવતી નથી ત્યારે ગુણ થતો નથી. દા.ત. મૂત્રમૂર્તિા (B) , વિ અને મુન્ ધાતુમાં ગુણ ન થાય. દા.ત. વિ=વિવિવિતામુ =મુમુક્ષતિા. (C) ૫, સિવાયના વ્યંજનાંત વ્યંજનાદિ ધાતુમાં ઉપાંત્યે રહેલ સ્વરુ-૩ ના રૂપછી સુ લાગે ત્યારે વિકલ્પ ગુણ થાય છે. દા.ત. મુદ્=મુમુરિકો /મુમોતિષને ઘુત્ = વિદ્યુતિષતે વિદ્યોતિષ (A) પૂર્વે ફન આવે ત્યારે અંત્ય સ્વરવાળા ધાતુઓનો અંત્ય સ્વર લંબાય છે. હનમાં પણ લંબાય છે. દા.ત. નિ= નિતિ નિયાંત્તિ (A) ઝ૬, સ્વપૂ અને પ્રર્ફોમાં અને જૂનો અને ૩થાય છે. દા.ત. વર્=સુષુપ્તતિ પૂછું = વિચ્છિતિ શ્રદ્ = નિવૃત્તિા (B) શુદ્ર માં નો અભ્યાસિત (દ્વિરક્ત) અક્ષરમાં રૂ થાય છે. (C) મિ, બી, , , થા અને ર, થાના અંગવાળા ધાતુઓ તથા મ, નમ, શી, પતિ, પત્ ધાતુમાં, (અ) ધાતુના સ્વરનો થાય છે, (બ) દ્વિરુક્તિ ન થાય, (ક) સ્વરાંત ધાતુનેની પૂર્વે લાગે છે.
દા.ત. હા = કિલ્લતિારમ્ = રિતિકા (D) – અને પત્ ધાતુ પૂર્વે વિકલ્પ સે છે. સુ. સં. મદિરાઃ પ્રવેશિકા પણ ૨૫૬ રાજા પાઠ - ૨૫
