________________
कीदृशं पुनस्तत्केवलज्ञानमित्याह
आत्मस्थं त्रैलोक्यप्रकाशकं निष्क्रियं परानन्दम् । तीतादिपरिच्छेदकमलं ध्रुवं चेति समयज्ञाः ॥ ११ ॥
आत्मस्थं जीवस्थं सत्त्रैलोक्यस्य त्रिलोकीव्यवस्थितस्य ज्ञेयस्य प्रकाशकं निष्क्रियं गमनादिक्रियारहितं पर आनन्दोऽस्मादस्मिन्वेति परानन्दम् । परानन्द्यमिति पाठान्तरम् । तत्र परैरुत्कृष्टैरानन्द्यं प्रार्थनीयमित्यर्थः । अतीतार्थे तीतशब्दः सिद्धिविनिश्चयादिग्रन्थेषु दृश्यते, ततः तीतादीनाम् - अतीतवर्त्तमानानागतकालत्रयवर्त्तिपदार्थानां परिच्छेदकं यथावद्ज्ञातृस्वभावमलं समर्थं ध्रुवं शाश्वतं चेति समयज्ञा - आगमज्ञा अभिदधति ||११||
-
ગાથાર્થ :- કેવલજ્ઞાન આત્મામાં રહેલું. ત્રણે લોકના પદાર્થને પ્રકાશિત કરનાર, ક્રિયા વગરનું, શ્રેષ્ઠ આનંદના હેતુભૂત, ત્રણે કાલના ભાવોને જણાવનારું અને શાશ્વત છે.એમ આગમજ્ઞ પુરુષો કહે છે.
વિશેષાર્થ :- આ કેવલજ્ઞાન કોઈ બાહ્ય પદાર્થ નથી પણ આત્માનો ગુણ છે માટે તેમાં જ રહે છે. પરાનંદ જેનાથી આનંદ પ્રાપ્ત થાય કે જેમાં આનંદ આવે એટલે તે પરમાનંદનું કારણ છે પાઠાન્તરમાં પરાનન્દ છે. પરેઃ- તેના અર્થીઓ વડે - ઉત્કૃષ્ટ ગુણધારીઓ વડે પ્રાર્થવા યોગ્ય કે પ્રશંસવા યોગ્ય. સિદ્ધિનિશ્ચય વિ. ગ્રંથોમાં તીત શબ્દ અતીત અર્થમાં છે અને આદિ પદથી વર્તમાન અને ભવિષ્ય એટલે ત્રણે કાલમાં વર્તનારા જે ભાવો છે તે સઘળાય ભાવોને વ્યવસ્થિત રીતે જાણવાનો જેનો સમર્થ સ્વભાવ છે તથા તે ક્યારેય નાશ ન પામે એવું છે.
कथं पुनरतीतादिपरिच्छेदकत्वं केवलज्ञानस्य यावतातीतानागतयोर्विचार्यमाणयोर्वस्तु स्वमेव न घटां प्राञ्जति विनष्टानुत्पन्नत्वेनासत्त्वादऽ सतश्च ज्ञानविषयत्वविरोधादित्यत्रोच्यते-नवर्त्तमानकालविषयैकपर्यायप्रतिबद्धस्वभावं वस्तु, तस्य क्षणमात्रवृत्तित्वाद्वस्तुनस्तु सकलातीतानागताऽनाद्यऽनन्तपर्यायराशिसमनुगतैकाकाररूपत्वात्, तत्र च वर्त्तमानपर्यायवत्स्वलक्षणभाविनामतीतानागतपर्यायाणामपि प्रमाणनोपलब्धेर्वस्तुसत्त्वादन्यथा स्मृत्याविज्ञानविषयत्त्मतीतादिपर्याणां न भवेत् दृश्यते च तस्मात्तेऽपि वस्तुसन्तस्तैर्विना वस्तुन एवाखण्डरूपस्यासम्भवाप्त स्मात्तेषां सद्रूपत्वात्तद्विषयं ज्ञानं परिच्छेत्तृत्त्वेन सम्भवतीति निरवद्यम् ॥ ११ ॥
શ્રીષોડશક પ્રકરણમ્-૧૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
201
www.jainelibrary.org
