________________
(૩૪)
પછી મતિસાગરના વચનને નહિ સહન કરનાર, ધર્મને ષી મોહરતિ મંત્રી છે.
હે સભાસદી ! મારું વચન શ્રવણ કરે કે આ જગતમાં અર્થ અને કામ એ બે પુરૂષાર્થ સિવાય ત્રીજો પુરૂષાર્થ કેઈ છેજ નહિ. જે બીજા પુરૂષાર્થો માનીએ તે જોવામાં આવતા સાંસારિક સુખને ત્યાગ કરે પડે છે. અને નજરે નહિ જોવામાં આવતા સ્વર્ગાદિકના સુખની કલ્પના કરવી પડે છે. માટે બેજ પુરૂષાર્થો માનવા એજ ગ્ય છે. પ્રથમ તે એજ કહેવાનું છે કે, આ સંસારમાં જીવ એ.
દેખાય છે. જુઓ માધુર્યાદિ ઈક્ષરસમાં ઘાતકી પુલેથી થેડી વિકલતા ઉત્પાદક શક્તિ દેખીએ છીએ. તેવી રીતે ચિતન્ય, સામાન્ય પ્રકારથી ભૂતમાં ઉપલબ્ધ થતું નથી. તે કેવી રીતે ભૂત સમુદાયથી ચિતન્ય થઈ શકે છે ? પ્રત્યેકમાં અસત છે. તે સમુદાયમાં થઈ જાય તે, સર્વ સમુદાયથી સર્વ કાંઈ બની જવાં જોઈએ. એ અતિ પ્રસંગ થશે.
વળી જો તમે ચૈિતન્યને ધર્મ માનેલ છે. તે ધર્મને અનુરૂપ ધર્મી પણ અવશ્ય માન જોઈએ. જે અનુરૂપ નહિ માનશે તે તે જલ અને કઠિનતા આ બંનેને ધર્મ, ધર્મિ માનવા જોઇશે. એમ પણ ન કહેશો કે ભૂતજ ધર્મ છે. કારણ કે ભૂત ચૈતન્યથી વિલક્ષણ છે. તે કેવી રીતે તેઓના પરસ્પર ધર્મ, ધર્મભાવ થઈ શકે છે ? વળી આ ચૈતન્ય ભૂતનું કાર્ય પણ નથી. કારણકે અત્યંત વિલક્ષણ હેવાથી કાર્ય કારણભાવ કપિ થઈ શકતો નથી. “વત્તા
