________________
(૪૫) કરનાર કેણ છે. તેમ છતાં પણ તું કહે છે કે આત્મા નથી તે કેવળ તને અજ્ઞાન જ લાવે છે. તે અજ્ઞાન તને પરોક્ષ છે, કારણ કે જે આત્માને અભાવજ છે તે “નથી” એમ નિષેધ કેણ કરે. તું કહે છે કે “જીવાદિક પદાર્થો નથી.” આ તારું વચન છે કે નથી. જો એ વચન છે તે અભાવ પતિપાદકપ્રતિજ્ઞાની તને હાનિ થશે ચિત્ત, વેદના, સંજ્ઞા તમને પણ પ્રાણાપાન થતું નથી. નિવૃત્ત વિકાર જેમ કે અગ્નિકૃત સુવર્ણમાં કવતા-અનિવૃત્ત વિકાર જેમ કે અગ્નિકૃત કાષ્ટમાં સ્થામતા-વાયુ આદિ જે દેષ છે. તે નિવૃત વિકાર છે. ચિકિત્સા પ્રયોગથી દેખીએ છીએ. જે વાયુ આદિ દેષ પણ અનિવૃત્ત વિકાર હોય તે તે ચિકિત્સા વિફલ થઈ જાય. એમ પણ ન કહેવું કે મરણની પહેલાં દેષ નિવૃત્ત વિકાર આરંભક છે, અને મરણ સમયે દેશ અનિવૃત વિકાર આરંભ છે. કારણ કે એકને એકજ જગાએ નિવૃત્ત, અનિવૃત્તરૂપ બંને વિકાર થઈ શકતા નથી.
હે સિદ્ધપુત્ર! વ્યાધિ બે પ્રકારના છે, એમ લોકમાં પ્રસિદ્ધ છે. એક સાધ, બીજે અસાધ્ય, સાધ્ય વ્યાધિ ચિકિત્સાથી દૂર થઈ જાય છે અસાધ્ય ચિકિત્સાથી દૂર થતું નથી. હવે જુઓ બે પ્રકારના ન્યુન અધિક થવાથી, જ્ઞાન ન્યૂન અધિક થતું નથી. પરંતુ તેથી ઉલટું થતું તે દેખાય છે. કારણ કે મરણ અવસ્થામાં પ્રાણાપાન અધિક થાય છે. તે પણ વિજ્ઞાન ઘટી જાય છે.
જે કહે કે મરણ અવસ્થામાં વાત પિત્તાદિ દેથી દેહ
