________________
ધર્મવીર મહાવીર અને કર્મવીર કૃષ્ણ
[ - (૩) કોઈ પણ એક સમ્પ્રદાયની ઘટનાઓનું વર્ણન બીજા સપ્રદાયના તેવા વર્ણનને આભારી છે અથવા તેની અસરવાળું છે.
છે જે એકની અસર બીજ ઉપર હોય જ તે કયા સમ્પ્રદાયનું વર્ણન બજ સંપ્રદાયને આભારી છે અને તેમાં તેણે મૂળ વર્ણન અને મૂળ કલ્પના કરતાં કેટલો ફેરફાર કર્યો છે અથવા પિતાની દષ્ટિએ કેટલે વિકાસ સાધે છે?
- આમાંથી પહેલા પક્ષને સંભવ જ નથી; કારણ કે, એક જ દેશ, એક જ પ્રાન્ત, એક જ ગામ, એક જ સમાજ અને એક જ કુટુંબમાં જ્યારે અને સંપ્રદાયે સાથોસાથ પ્રવર્તમાન હોય અને બન્ને સમ્પ્રદાયના વિદ્વાને તેમ જ ધર્મગુરુઓમાં શાસ્ત્ર, આચાર અને ભાષાનું જ્ઞાન તેમ જ રીતરિવાજ એક જ હોય ત્યાં ભાષા અને ભાવની આટલી બધી સમાનતાવાળું, ઘટનાઓનું વર્ણન એકબીજાથી તદ્દન સ્વતન્દ્ર છે અને પરસ્પરની અસર વિનાનું છે એમ માનવું એ લેકસ્વભાવના અજ્ઞાનને કબૂલવા જેવું થાય.
બીજા પક્ષ પ્રમાણે બને સમ્પ્રદાયોનું ઉક્ત વર્ણન, પૂર્ણ નહિ તે અલ્પા પણ, કઈ મૂળ સામાન્ય ભૂમિકામાંથી આવ્યું હોય એ સંભવ યુપી શકાય; કારણ કે, આ દેશમાં જુદે જુદે વખતે અનેક જાતિઓ આવી છે અને ને અહીની પ્રજા તરીકે આબાદ થઈ છે. તેથી ગેપ કે આહીર જેવી કોઈ બહારથી આવેલી કે આ દેશની ખાસ જાતિમાં જ્યારે વૈદિક કે જેન સંસ્કૃતિનાં મૂળ ન હોય ત્યારે પણ કૃષ્ણ અને કંસનાં સંધર્ષણના જેવી અગર તે મહાવીર અને દેવના પ્રસંગે જેવી આછી આછી વાતો પ્રચલિત હેય અને પછી એ જાતિઓમાં ઉક્ત બને સંસ્કૃતિમાં દાખલ થતાં અગર વૈદિક અને જૈન સંસ્કૃતિવાળી પ્રજાઓમાં એ જાતિઓનું મિશ્રણ થઈ જતાં તે તે જાતિમાં તે વખતે પ્રચલિત અને કપ્રિય થઈ પડેલી વાર્તાઓને વૈદિક અને જૈન સંસ્કૃતિના પ્રખ્યકારેએ, પિતપોતાની બે, પિતા પોતાના સાહિત્યમાં સ્થાન આપ્યું હોય એમ બનવા જેવું છે. અને જ્યારે વૈદિક તેમ જ જૈન સંસ્કૃતિનાં બને વર્ણનમાં કૃષ્ણનો સંબંધ એકસરખો ગેપ અને આહીર સાથે દેખાય છે તેમ જ મહાવીરના જીવનપ્રસંગમાં પણ ગોવાળિયાઓને વારંવાર સંબંધ નજરે પડે છે ત્યારે તે બીજા પક્ષના સંભવને કાંઈક ટેકે મળે છે. પરંતુ અત્યારે આપણી પાસે અને સંસ્કૃતિનું જે સાહિત્ય છે અને જે સાહિત્યમાં મહાવીર અને કૃષ્ણની ઉપર વર્ણવેલી ઘટનાઓ સંક્ષેપ કે વિસ્તારથી સમાનરૂપે કે અસમાનરૂપે આલેખાયેલી નજરે પડે છે, તે જોતાં બીજા પક્ષની સંભવકેટિ છોડી ત્રીજો પક્ષની નિશ્ચિતતા તરફ મન જાય છે અને એમ ચક્કસ લાગે છે કે મૂળમાં ગમે તેમ છે, પણ અત્યારે ઉપલબ્ધ સાહિત્યમાં જે બન્ને વર્ણન
19.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
