________________
૨૮ ]
દર્શન અને ચિંતન છે તેમાંથી એક વર્ણન પૂર્ણ નહિ તો મોટાભાગે બીજાને આભારી છે અને એક ઉપર બીજાની અસર છે.
ત્યારે હવે ચેથા જ પક્ષ વિશે વિચાર કર બાકી રહે છે. વૈદિક વિનિએ જૈન વર્ણન અપનાવી પિતાના ગ્રન્થમાં પિતાની ઢબે સ્થાન આપ્યું કે જૈન લેખકે એ વૈદિક–પૌરાણિક વર્ણનને અપનાવી પિતાની ઢબે પિતાને પ્રસ્થમાં સ્થાન આપ્યું એ જ પ્રશ્ન વિચારવાનું છે.
જૈન સંસ્કૃતિને આત્મા અને મૂળ જૈન ગ્રન્થકારનું હોવું જોઈતું માનસ એ બે દૃષ્ટિઓથી જે વિચાર કરવામાં આવે છે એમ કહ્યા વિના ન જ ચાલે કે જૈન સાહિત્યમાંનું ઉપર્યુક્ત વર્ણન એ પૌરાણિક વર્ણનને આભારી છે. જૈન સંસ્કૃતિનો આત્મા પૂર્ણત્યાગ, અહિંસા અને વીતરાગત્વને આદર્શ, એ છે. તેથી મૂળ જૈન ગ્રન્થકારોનું માનસ પણ એ જ આદર્શ પ્રમાણે ઘાયેલું હોવું જોઈએ અને એ જ આદર્શ પ્રમાણે ઘડાયેલું હોય તે જૈન સંસ્કૃતિ સાથે પૂરે મેળ ખાય. જૈન સંસ્કૃતિમાં વહેમ, ચમત્કારે, કલ્પિત આડંબરે અને કાલ્પનિક આકર્ષણાને જરાય સ્થાન નથી. જેટલે અંશે આવી કૃત્રિમ અને બાહ્ય વસ્તુઓ દાખલ થાય તેટલે અંશે જૈન સંસ્કૃતિને આદર્શ વિકૃત થાય અને હણાય છે. આ વસ્તુ સાચી હોય તો આચાર્ય સમન્તભાઇની વાણીમાં, અન્ધશ્રદ્ધાળુ ભક્તોની અપ્રીતિ વહોરીને અને તેની પરવા કર્યા સિવાય, સ્પષ્ટ કહી દેવું જોઈએ કે ભગવાન મહાવીરની પ્રતિષ્ઠા કાંઈ એવી ઘટનાઓમાં અને બાળ કલ્પના જેવા દેખાતાં વર્ણનમાં નથી; કારણ કે, એવી દેવી ઘટનાઓ અને અદ્દભુત ચમત્કારી પ્રસંગે તે ગમે તેના જીવનમાં વર્ણવાયેલા સાંપડી શકે છે. તેથી જ્યારે ધર્મવીર દીર્ધતપસ્વીના જીવનમાં ડગલે ને પગલે દેવોને આવતા જોઈએ છીએ, દેવી ઉપદ્રને વાંચીએ છીએ અને અસંભવ જેવી દેખાતી કલ્પનાઓના રંગ નિહાળીએ છીએ ત્યારે એમ લાગે છે કે ભગવાન મહાવીરના જીવનમાં સ્થાન પામેલી આ ઘટનાઓ અસલમાં વાસ્તવિક નથી, પણ તે પાડોશી વૈદિક-પૌરાણિક વર્ણને ઉપરથી પાછળથી લેવામાં આવી છે.
१. देवागमनमोयानचामरादिविभूतयः। मायाविष्वपि दृश्यन्ते नातस्त्वमसि नो महान् ॥
અર્જાનું આગમન, વિમાન અને ચામરાદિના આડંબર જે અદ્રશાલિક ચમકારીઓ હોય તેમાં પણ દેખાય છે. માટે હે પ્રભુ ! એ વિભૂતિને કારણે તું અમારી દ્રષ્ટિમાં મહાન નથી, અર્થાત તારી મહત્તાનું ચિહ્ન બીજું જ હોવું જોઈએ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
