________________
દર્શન અને ચિંતન એટલે કે જીવન માટે અતિ આવશ્યક પ્રવૃત્તિઓમાં ગલે ને પગલે આવતી અથડામણીઓ નિવારવા લોકે સામે પોતાના સમગ્ર જીવન દ્વારા લોકિક પ્રવૃત્તિઓને પણ નિર્વિઘણે પદાર્થપાઠ રજૂ કરે તે શુદ્ધ કર્મ.
અહીં એક સત્ય તે લેકકલ્યાણની વૃત્તિ છે. તેને સિદ્ધ કરવાના બે ભાગે તે ઉક્ત એક જ સત્યની ધર્મ અને કમરૂપ બે બાજુઓ છે. સાચા ધર્મમાં માત્ર નિવૃત્તિ ની હતી, પરંતુ એમાં પ્રવૃત્તિ પણ હોય છે. સાચા કર્મમાં માત્ર પ્રવૃત્તિ નથી હોતી. પરંતુ એમાં નિવૃત્તિ પણ હોય છે. બન્નેમાં બન્ને તર છતાં ગૌણ મુખ્યપણાનું તેમ જ પ્રકૃતિભેદનું અંતર છે. તેથી એ બન્ને રીતે સ્વ તથા પરકલ્યાણરૂપ અખંડ સત્ય સાધવું શક્ય છે. આમ હોવા છતાં ધર્મ અને કર્મના નામે જુદા જુદા વિધી સમ્પ્રદાયે કેમ સ્થપાયા એ એક કેયડે છે; પણ આ સામ્પ્રદાયિક માનસનું જો આપણે વિશ્લેષણ કરીએ તો એ અકળ દેખાતે કેયડે આપોઆપ ઉક્લાઈ જાય છે.
- ધૂળ અને સાધારણ લેકે કોઈ પણ આદર્શની ઉપાસના કરતા હોય છે ત્યારે સામાન્ય રીતે તેઓ એ આદર્શના એકાદ અંશને અથવા ઉપરના બોળિયાને વળગી તેને જ પૂરે આદર્શ માની બેસે છે. આવી મનેદશા હોવાને લીધે ધર્મવીરના ઉપાસકે ધર્મને અર્થ માત્ર નિવૃત્તિ સમજી તેની ઉપાસનામાં પડી ગયા અને પોતાના ચિત્તમાં પ્રવૃત્તિના સંસ્કારે પોષવા છતાં પ્રવૃત્તિ-અંશને વિરોધી સમજી પિતાના ધર્મરૂપ આદર્શમાંથી તેને અલગ રાખવાની ભાવના સેવવા લાગ્યા. બીજી બાજુ કર્મવીરના ભક્તો કમને અર્થ માત્ર પ્રવૃતિ કરી તેને જ પિતાને પૂરે આદર્શ માની બેઠા અને એ પ્રવૃત્તિ સાથે સાંકળવા જોઈતા નિવૃત્તિતત્ત્વને બાજુએ મૂકી માત્ર પ્રવૃત્તિને જ કર્મ માની હા આ રીતે ધર્મ અને કર્મ અને આદર્શના ઉપાસકો તદ્દન વિરોધી એવા સામસામેના છેડે જઈને બેઠા, અને પછી એકબીજાના આદર્શને અધૂરે કે અવ્યવહાર્યું કે હાનિકારક બતાવવા લાગ્યા. આ રીતે સામ્પ્રદાયિક માનસ એવું તે વિરુદ્ધ સંસ્કારોથી ઘડાઈ ગયું કે તેઓને માટે ધર્મ અને કર્મ એ એક જ સત્યની બે અવિરેધી બાજુઓ છે એ વસ્તુ સમજમાં આવવાનું અશક્ય બની ગયું અને પરિણામે આપણે ધર્મવીર મહાવીર અને કર્મવીર કૃષ્ણના પંથમાં પરસ્પર વિરોધ, અણગમે અને ઉદાસીનતા જોઈએ છીએ.
જે વિશ્વમાં સત્ય એક જ હોય અને તે સત્ય સિદ્ધ કરવાને માર્ગ એક જ ન હોય તે ભિન્ન ભિન્ન માર્ગે એ સત્ય સુધી કેવી રીતે પહોંચી શકાય એ સમજવા માટે વિધી અને ભિન્ન ભિન્ન દેખાતા માર્ગોને ઉદાર અને વ્યાપક
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
