________________
૨૧૬ ]
દર્શન અને ચિંતન
ભિક્ષુના હાથે પણ થયેલ હિંસાપ્રધાન યુદ્દો જોઈ એ છીએ. આ બધું છતાં જૈન સસ્કૃતિનુ વૈદિક સંસ્કૃતિથી તદ્દન ભિન્ન લક્ષણ કાયમ રહ્યું છે, અને તે એ કે તે સ'સ્કૃતિ કાર્ય પણ જાતની વ્યક્તિગત - સમષ્ટિગત હિસા ભાત્રને નિળતાનું ચિહ્ન માને છે અને તેથી તેવી પ્રવૃત્તિને તે છેવટે પ્રાય શ્રિત્તને યોગ્ય માને છે; જ્યારે વૈશ્વિક સંસ્કૃતિ વ્યક્તિગત રીતે અહિંસા તત્ત્વની ખાખતમાં જૈન સરકૃતિ પ્રમાણે માન્યતા ધરાવતી હોવા છતાં સમષ્ટિની દૃષ્ટિએ સ્પષ્ટ ઘોષણા કરે છે કે હિંસા એ માત્ર નિબંળતાનું ચિહ્ન છે એમ નથી, પણ વિશેષ અવસ્થામાં તે એ ઊલટું બળવાનનું ચિહ્ન છે, તે આવશ્યક અને વિધેય છે અને તેથી જ તે પ્રસંગવિશેષમાં પ્રાયશ્ચિત્તને પાત્ર નથી. આ ~ લેાકસંગ્રહની વૈદિક ભાવના સત્ર પુરાણાના અવતારમાં અને સ્મૃતિગ્રન્થાના લેશાસનમાં આપણે જોઈ એ છીએ. એ જ ભેદને લીધે ઉપર વર્ણવેલ બન્ને પુરુષોનાં જીવનની ઘટનાઓનું ખોખું ઍક છતાં તેનું સ્વરૂપ અને તેને ઢાળ જુદો છે. જૈન સમાજમાં ગૃહસ્થ કરતાં ત્યાગીવગ ઘણા નાના હાવા છતાં આખા સમાજ ઉપર ( પછી ભલે યોગ્ય વિકૃત - અવિકૃત પણ હિંસાની ભાવનાની જે છાપ છે અને વૈદિક સમાજમાં સન્યાસી પરિવાજક વર્ગ પ્રમાણમાં પૈક ડીફ માટે હોવા છતાં તે સમાજ ઉપર પુરહિત ગૃહસ્થવર્ગની અને ચાતુર્વાણ: લોકસહત્તિની જે પ્રબળ અને વધારે અસર છે તેને ખુલાસે આપણે ઉપર કહેલ સંસ્કૃતિભેદમાંથી અહુ સરળતાથી મેળવી શકીએ છીએ.
ગ્ય,
૨. ઘટાવણ નાની પરીક્ષા
હવે ખીજા દષ્ટિબિન્દુ વિશે વિચારવાનું પ્રાપ્ત થાય છે. તે દૃષ્ટિબિન્દુ ઉપર ફી મુજબ એ ઘટનાઓના વર્ણનના પરસ્પર એકબીન્ત ઉપર કાંઈ પ્રભાવ પડ્યો છે કે નિહ, અને એમાં કેટકેટલે ફેરફાર કે વિકાસ સધાયે છે એની પરીક્ષા કરવી ’—એ છે.
આ ખબતમાં સામાન્ય રીતે ચાર પક્ષી સભવે છે :
(૧) વૈદિક અને જૈન બન્ને સમ્પ્રદાયના ગ્રન્થાનું ઉપયુક્ત ઘટનાવાળું વર્લ્ડ ન એકબીજાથી તદ્દન સ્વતન્ત્ર હાઈ અરસપરસ એકબીજા કારની અસર વિનાનું છે.
(૨) ઉક્ત વર્ણન અતિ સમાન અને બિંબ પ્રતિબિંબ જેવું હાવાથી તદ્ન સ્વતન્ત્ર નહિ, છતાં કાઈ સામાન્ય ભૂમિકામાંથી ઉત્પન્ન થયેલું છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
