________________
ધ ગીર નીર અને કર્મવીર કૃષ્ણ
rrrr
વીજીવન લેખનાર હેમચન્દ્રે મેરુમ્પનની નોંધ લીધી છે. હેમચન્દ્ર નગેલ મેરુકમ્પનના બનાવ જેકે તેના મૂળ આધારભૂત નિયુક્તિ, ભાષ્ય કે થૂમિાં નથી, છતાં આઠમા સૈકાના દિગમ્બર કવિ. રવિષણુકૃત પદ્મપુરાણમાં (દ્વિતીય પર્વ, શ્વે. ૭૫-૭૬, પૃ. ૧૫) છે. રવિષેણે આ બનાવ પ્રાકૃત પક્ષચરિય’માંથી લીધેલા છે; કારણ કે, એનું પદ્મચરિત એ પ્રાકૃત પમચરિયનું માત્ર અનુકરણ છે. અને પઉમચરિયમાં ( દ્વિતીય પર્વ શ્લોક ૨૫-૨૬, પૃ. ૫) એ બનાવ નોંધેલો છે. પદ્મચરિત નિર્વિવાદરૂપે દિગમ્બરીય છે, જ્યારે પઉમ ચરિયની બાબતમાં હજી મતભેદ છે, પઉમરિય દિગમ્બરીય છે, શ્વેતામ્બરીય હો કે એ બન્ને રૂઢ રિકાથી તટસ્થ એવા ત્રીશ્ત જ કાઈ ગચ્છના આચાયૅની કૃત્તિ હા, ગમે તેમ હા, પણ અત્રે એ વિચારવું પ્રાપ્ત થાય છે કે પક્ષમ ચરિયમાં નિર્દેશાયેલ મેરુકલ્પના બનાવનું મૂળ શું છે?
અગપ્રન્થામાં કે નિયુક્તિમાં એ અનાવ નથી નોંધાયેલ, એટલે તે ઉપરથી પઉમચરિયના કર્તાએ એ સાવ લીધો છે એમ તે કહી શકાય જ નહિ. ત્યારે એ ખનાવ નોંધાયા ૐવી રીતે ? એ પ્રશ્ન છે. જોકે ઉમર્શિયની રચનાનો સમય પહેલી રાતાબ્દી નિર્દેશાયેલા છે, છતાં કેટલાંક કારણુસર એ સમય વિશે ભ્રાંતિ લાગે છે. પઉમચરિય બ્રાહ્મણુ પદ્મપુરાણ પછીની કૃતિ હોય એમ લાગે છે અને પાંચમા સૈકા પહેલાંનું હોવાનો અહુજ ઓછે સંભવ છે, ગમે તેમ હા, છતાં અંગ અને નિયુક્તિ આદિમાં નહિ સૂચવાયેલ મેરુકમ્પનના બનાવ પમરિયમાં કયાંથી આવ્યો ? એ સવાલ તો રહે જ છે.
જો પઉમચરિયના કર્તા પાસે કાઈ એ બનાવના વર્ણનવાળા વધારે જૂના અન્ય હોય અને તેમાંથી તેણે એ અનાવ નાખ્યા હાય તે નિયુક્તિ કે ભાષ્ય આદિમાં એ અનાવ નોંધાયા સિવાય ભાગ્યે જ રહે. તેથી કહેવું જોઈએ. કે પઉમરિયમાં આ બનાવ કયાંક બહારથી આવી દાખલ થયા છૅ. બીજી આજી હરિવંશ આદિ બ્રાહ્મણપુરાણામાં ફળદ્રુપ ારાણિક કલ્પનામાંથી જન્મેલી ગાવદન તાળવાની વઢના નેધાયેલી પ્રાચીન કાળથી મળે છે.
સ
પૌરાણિક અવતાર કૃષ્ણ દ્રારા ગાવન પર્વતનું લન અને જૈન તીર્થંકર મહાવીર દ્વારા સુમેરુ પર્વતનું કમ્પન એ બે વચ્ચે એટલું બધુ સભ્ય, છે કે કાઈ એક કલ્પના બીજાને આભારી લાગે છે.
આપણે જોઈ ગયા કે આગમ-નિયુક્તિ ગ્રન્થે! જેમાં ગાસી પર જેવા સંભવિત દેખાતા બનાવાની નોંધ છે, તેમાંય સુમેરુ ાનના આ પ્રાણીને જેમ પ્રામાંથી એ બનાવ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
