Sanmatitarka Prakaranam Part 2

Author(s): Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir Ahmedabad

Page 401

यथा यथा पूर्वकृतस्य कर्मणः फलं निधानस्थमिवावतिष्ठते । तथा तथा तत्प्रतिपादनोद्यता प्रदीपहस्तेव मतिः प्रवर्तते ॥ [ ] पृ. ७१४ (८)
यथा लोकप्रसिद्धं च लक्षणैरनुगम्यते । लक्ष्यं हि लक्षणेनैतदपूर्व न प्रसाध्यते ॥ [
सन्मति टीकागतान्यवतरणानि ।
यथा विशुद्धमाकाशं तिमिरोपतो जनः । सङ्कीर्णमिव मात्राभिश्चित्राभिरभिमन्यते ॥
] पृ. ५७०
] पृ. ३८३ (९)
[ यथा श्वमांसाशुच्यादीनां स्वत एव अशुचित्वम् अन्येषां च भावानां तद्योगात् तत् तथेहापि तादात्म्यात् विशेषेषु स्वत एव व्यावृत्प्रत्यय हेतुत्वम् परमाण्वादिषु तु तद्योगात् । किश्च अतदात्मकेष्वपि अन्यनिमित्तः प्रत्ययो भवत्यैव यथा प्रदीपात् पटादिषु न पुनः पटादिभ्यः प्रदीपे एवं विशेषेभ्य एव अण्वादी विशिष्टप्रत्ययः न अण्वादिभ्य इत्यादिकम् ।
[ यथासङ्केतमेवातोऽसङ्कणीर्थाभिधायिनः । शब्दा विवेकतो वृत्ताः पर्याया न भवन्ति नः ॥
[ तत्त्वसं ० का ० १०४४ ] पृ. २०९ (२, ३, ४ ) यथैधांसि समिद्धोऽग्निर्भस्मसात्कुरुते क्षणात् । ज्ञानाग्निः सर्वकर्माणि भस्मसात्कुरुते तथा ॥
[ भग० गी० अ० ४ श्लो० ३७] पृ. १५० यथैव प्रथमं ज्ञानं तत्संवादमपेक्षते । संवादेनापि संवादः पुनर्मृग्यस्तथैव हि ॥
[ तत्त्वसं ० का ० २८५४ ] पृ. ६ (५) यथैवोत्पद्यमानोऽयं न सर्वैरवगम्यते ॥
[ श्लो० वा०सु० ६ श्लो० ८४ ] पृ. ३५ यदसत्योपाधि सत्यं स शब्दार्थः । [ ] पृ. १८० (८,९) यदा ज्ञानं प्रमाणं तदा हानादिबुद्धयः फलम् । [ १-१-३ वात्स्या० भा० ] पृ. ५३० यदाऽपि पूर्वं दुःखं नास्ति तदाप्यभिलाषस्य दुःखखभावत्वात् तन्निबर्हणस्वभावं सुखम् । [ ] पृ. १५३ (२) यदा वा शब्दवाच्यत्वान्न व्यक्तीनामपोह्यता । तदाऽपोह्येत सामान्यं तस्यापोहाच्च वस्तुता ॥
[ श्लो० वा० अपो० श्लो० ९५] पृ. १९४ (१) । यदा स्वतः प्रमाणत्वं तदाऽन्यत्रैव मृग्यते । निवर्तते हि मिथ्यात्वं दोषाज्ञानादयत्नतः ॥
] पृ. ६९९ (३)
[ श्लो० वा० सू० २ श्लो० ५२] १. १८ यदि गौरित्ययं शब्दः समर्थोऽन्यनिवर्तने । जनको गवि गोबुद्धेर्मृग्यतामपरो ध्वनिः ॥
[ भामहालं० परि० ६ श्लो० १७]. १८६ (२३)
५१
यदि चाविद्यमानोऽपि भेदो बुद्धिप्रकल्पितः । साध्यसाधनधमीदेर्व्यवहाराय कल्पते ॥
[ श्लो० वा० निरा० श्लो० १७१] पृ. ५६४ (१०)
यदि प्रतीतिरन्यथा न स्यात् सर्वं शोभेत, दृष्टा च पक्षधर्मसम्बन्धवचनमात्रात् प्रतिज्ञावचनमन्तरेणापि प्रतीतिरिति कस्तस्योपयोगः । [ धर्मकीर्तिः ] पृ. ६७
यदि विरुद्धधर्माध्यासः पदार्थानां भेदको न स्यात् तदाऽन्यस्य तद्भेदकस्याभावाद् विश्वमेकं स्यात् ।
[
] पृ. १०२
यदि शब्दस्यापोहोऽभिधेयोऽर्थस्तदाऽभिधेयार्थ व्यतिरेकेणास्य स्वार्थो वक्तव्यः, अथ स एव स्वार्थस्तथापि व्याहतमेतत् अन्यशब्दार्थापोहं हि स्वार्थे कुर्वती श्रुतिरभिधत्त इत्युच्यते इति, अस्य हि वाक्यस्यायमर्थस्तदानीं भवत्यभिदधानाभिधत्त इति । [ न्यायवा० अ० २ आ० २ सू० ६७ पृ० ३३० पं० २२-पृ० ३३१ पं० ३ ] पृ. २०४ (१,२)
यदि शब्दान् पक्षयसि तदा 'आनन्त्यात्' इत्यस्य वस्तुध त्वाद् व्यधिकरणो हेतुः, अथ भेदा एव पक्षी क्रियन्ते तदा नान्वयी न व्यतिरेकी दृष्टान्तोऽस्तीत्य हेतुरानन्त्यम् ।
[ न्या० वा० अ० २ आ० २ सू० ६७ पृ० ३२३ पं० १६ ] पृ. १७५ (८,९)
यदि षड्भिः प्रमाणैः स्यात् सर्वज्ञः ।
[ श्लो० वा० सू० २ श्लो० १११] पृ. ५७ यदि षड्भिः प्रमाणैः स्यात् सर्वज्ञः केन वार्यते ।
[ श्लो० वा० सू० २ श्लो० १११] पृ. ४९ यदि संयोगो नार्थान्तरं भवेत् तदा क्षेत्रबीजोदकादयो निर्विशिष्टत्वात् सर्वदेवाङ्कुरादिकार्यं कुर्युः, न चैवम्, तस्मात् सर्वदा कार्यानारम्भात् क्षेत्रादीन्यङ्करोत्पत्तौ कारणान्तरसापेक्षाणि यथा मृत्पिडा दिसामग्री घटादिकरणे कुलालादिसापेक्षा; योऽसौ क्षेत्रादिभिरपेक्ष्यः स संयोग इति सिद्धम् । किव, असौ संयोगो द्रव्ययोर्विशेषणभावेन प्रतीयमानत्वात् ततोऽर्थान्तरवेन प्रत्यक्षसिद्ध एव । तथाहि - कश्चित् केनचित् 'संयुक्ते द्रव्ये आहर' इत्युक्तो ययोरेव द्रव्ययोः संयोगमुपलभते ते एवाहरति न द्रव्यमात्रम् । किश्च दूरतरवर्त्तिनः पुंसः सान्तरेऽपि वने निरन्तररूपावमायिनी बुद्धिरुदयमासादयति, सेयं मिथ्याबुद्धिः मुख्यपदार्थानुभवमन्तरेण न क्वचिदुपजायते । न धननुभूतगोदर्शनस्य गवये 'गौः' इति विभ्रमो भवति । तस्मादवश्यं संयोगो मुख्योऽभ्युपगन्तव्यः । तथा, 'न चैत्रः कुण्डली' इत्यनेन प्रतिषेधवाक्येन न कुण्डलं प्रतिषिध्यते, नापि चैत्रः, तयोरन्यत्र देशादौ सत्त्वात् । तस्माचैत्रस्य कुण्डल संयोगः प्रतिषिध्यते । तथा, 'चैत्रः कुण्डली' इत्यनेनापि विधिवाक्येन न चैत्र कुण्डलयोरन्यतरविधानम्, तयोः सिद्धत्वात् पारिशेध्यात् संयोगविधानम् । तस्मादस्त्येव संयोगः ।
[ न्यायवा० पृ० २१९]g. ११४