Sanmatitarka Prakaranam Part 2

Author(s): Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir Ahmedabad

Page 404

५४
सन्मतिटीकागतान्यवतरणानि ।
वाक्येष्वष्टेष्वपि सार्थकेषु पदार्थचिन्मात्रतया प्रतीतिन् । दृष्ट्वानुमानव्यतिरेकभीताः क्लिष्टाः पदाभेदविचारणायाम् ॥ [ श्लो० वा० शब्दप० श्लो० १११ ] पृ० ७३८ वाघूरता चेद् व्युत्क्रामेदवबोधस्य शाश्वती । न प्रकाशः प्रकाशेत सा हि प्रत्यवमर्शिनी ॥
[ वाक्यप० प्र० का ० ० १२५ ] पृ. ३८० (१३), ४८९ (३)
वार्यते केनचिन्नापि तदिदानीं प्रदुष्यति । [ श्लो० वा० प्रत्यक्ष० छो० २३६ ] पृ. ४९६ (६) वार्यते केनचिन्नापि तत् तदानीं प्रदुष्यति । तेनेन्द्रियार्थसम्बन्धात् प्रागूर्ध वापि यत् स्मृतेः ॥
[ श्लो० वा० प्रत्यक्ष० श्लो० २३६ ] पृ. ३१९ (४) विकल्पप्रतिबिम्बमेव सर्वशब्दानामर्थः, तदेव चाभिधीयते व्यवच्छिद्यत इति च । [ ] पृ. १९९ (११,१२) विकल्पोऽवनिर्भासाद् विसंवादादुपलत्रः ।
] पृ. ५०० (८), ५११ (१०) विग्गगमावण्णा । [ ] पु. ६१३ (१) विज्ञप्तिमात्रमेव नार्थव्यवस्था । [ ] पृ. ४६१ विज्ञानं जायते सर्वं प्रत्यक्षमिति गम्यताम् ।
[ श्लो० वा० प्रत्यक्ष० श्लो० २३७ ] पृ. ३१९ विज्ञानमानन्दं ब्रह्म । [ बृहदा० उ० अ० ३ ब्रा० ९ मं० २८ ] पृ. १५१
विधावनाश्रिते साध्यः पुरुषार्थो न लभ्यते । श्रुतः स्वर्ग' दिवाक्येन धात्वर्थः साध्यतां व्रजेत् ॥
[ श्लो० वा० औत्पत्तिकसू० श्लो० १४] पृ. ७४० (१) विधिरूपश्च शब्दार्थो येन नाभ्युपगम्यते । न भवेद् व्यतिरेकोऽपि तस्य तत्पूर्वको यसौ ॥
[ श्लो० वा० अपो० श्लो० ११०] पृ. १९६ (७,८) विनाशकाले न तस्य किञ्चिद् भवति, न भवत्येव केवलम्, अन्यथा कस्यचिद् विधाने न भावो निवर्त्तितः स्यात् । [ ] पृ. ३४६-३४७ (१,२) विभागोऽपि अन्यतरोभयकर्म - विभागजः ।
[ ] पृ. ७०४ (४) विभाषाग्रहः । [ पा० सू० ३।१।१४३ सिद्धान्तकौ ० अं० २९०५]पृ. ४०६ विरुद्धं हेतुमुद्भाव्य वादिनं जयतीतरः ।
[ विरोधिलिङ्ग - सङ्ख्यादिभेदाद् भिन्नस्वभावताम् । तस्यैव मन्यमानोऽयं शब्दः प्रत्यवतिष्ठते ॥
] पृ. ७५
[ ] पृ. ३१३ विलक्षणोपपाते हि नश्येत् स्वाभाविकं क्वचित् ।
[ विवक्षातः कारकाणि भवन्ति । [
] पृ. २७८ ] पृ. ४७१ (१०)
विशिष्टरूपानुभवान्नान्यतोऽपि निराकिया ।
[
] पृ. २७४ (६,७)
विशिष्यत इति विशेषः गुणेभ्यो विशेषो गुणविशेषः कर्म्माभिधीयते, द्वितीयश्चात्र गुणविशेषशब्द एकशेषं कृत्वा निर्दिष्टः तेन गुणपदार्थो गृह्यते - गुणाश्च ते विशेषाश्च गुणविशेषाः -- विशेषग्रहणमा कृति निरासार्थम् । तथाहि आकृतिः संयोगविशेषखभावा, संयोगश्च गुणपदार्थान्तर्गतः ततश्चासति विशेष - ग्रहणे आकृतेरपि ग्रहणं स्यात् न च तस्या व्यक्तावन्तर्भाव इष्यते पृथक् स्वशब्देन तस्या उपादानात् । आश्रयशब्देन द्रव्यमभिधीयते - तेषां गुणविशेषाणामाश्रयस्तदाश्रयो द्रव्यमित्यर्थः । सूत्रे 'तत्' शब्दलोपं कृत्वा निर्देशः कृतः एवं च विग्रहः कर्तव्यः — गुणविशेषाश्च गुणविशेषाश्चेति गुणविशेषाः तदाश्रयश्चेति गुणविशेषाश्रयः, समाहारद्वन्द्वश्चायम् लोकाश्रयत्वात् लिङ्गस्य [अ० २ पा० २ सू० २९ महाभाष्ये पृ० ४७१ पं० ८ ] इति नपुंसकलिङ्गाऽनिर्देशः । तेनायमर्थों भवति - योऽयं गुणविशेषाश्रयः सा व्यक्तिश्वोच्यते मूर्तिश्चेति । तत्र यदा द्रव्ये मूर्तिशब्दस्तदाऽधिकरणसाधनो द्रष्टव्यः -- मूर्च्छन्त्यस्मिन्नवयवा इति मूर्तिः, यदा तु रूपादिषु तदा कर्तृसाधनः- मूच्छन्ति द्रव्ये समवयन्तीति रूपादयो मूर्तिः । व्यक्तिशब्दस्तु द्रव्ये कर्म्मसाधनः रूपादिषु करणसाधनः ।
[ न्या० वा० अ० २ आ० २ सू० ६८ पृ० ३३२ पं० ३-२४ ] पृ. १७७ (९, १०, ११) - १७८ (१,२ ) विशेषणं विशेष्यं च सम्बन्धं लौकिकीं स्थितिम् । गृहीत्वा सङ्कलय्यैतत् तथा प्रत्येति नान्यथा ॥ ] पृ. ५१५ (१), ५२५ (४) विशेष हेतवस्तेषां प्रत्यया न कथञ्चन । नित्यानामिव युज्यन्ते क्षणानामविवेकता ॥ [ ] पृ.३२९ (१८) विशेषेऽनुगमाभावः सामान्ये सिद्धसाधनम् । [ ] पृ. ५५४ विश्वतश्चक्षुरुत विश्वतोमुखो विश्वतो बाहुरुत विश्वतस्पात् । बाहुभ्यां धमति संपतत्रैर्द्यावाभूमी जनयन् देव एक आस्ते [ श्वेताश्वत० उ० अ० ३,३ ] पृ. ९८ विषयविषयिसन्निपातानन्तरमाद्यं ग्रहणमवग्रहः ।
] पृ. ५५२ (७)
[ विषयेण हि बुद्धीनां विना नोत्पत्तिरिष्यते । विशेषादन्यदिच्छन्ति सामान्यं तेन तद् ध्रुवम् ॥
[ श्लो० वा० आकृ० श्लो० ३७] पृ. २४० वृक्षादिना हतान् ध्वानस्तद्भावाध्यवसायिनः । ज्ञानस्योत्पादन देतज्जात्यादेः प्रतिषेधनम् ॥
[ तत्त्वसं ० का ० १०७० ] पृ. २१२ (२४) वेदाध्ययनं सर्वं तदध्ययन पूर्वकम् । वेदाध्ययनवाच्यवादधुनाध्ययनं यथा ॥
[ श्लो० वा० अ० ७ श्लो० ३५५ ] पृ. १३७