Sambodhi 1990 Vol 17

Author(s): H C Bhayani
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 115

110
એટલે કે સ્થાનકૃત સાદશ્યની દૃષ્ટિએ જ સુધી ના ના સ્થાનમાં તાલવ્ય ન્યૂ કારને આ રૂપે પ્રવૃત્ત કરવા.૧૮
આમ ભટ્ટાજિ દક્ષિતે સુધી + કાસ્ય | માં વળાદેશની પ્રવૃત્તિ કરવા માટે સ્થાન સદસ્યને નિયામક જાહેર કર્યું, અને એમના પૂર્વ સરિએએ, અર્થાત્ એમના જ પરમ રામચન્દ્રાચાર્ય પ્રક્રિયાકીમુદી’માં અને એમના સાક્ષાત્ ગુરુ શ્રીકૃષ્ણે કૃષ ‘પ્રક્રિયા પ્રકાશ’ પ્રકૃત ઉદાહરણમાં કહેલી યથાસંખ્યન્યાયની પ્રવૃત્તિને પરિહાર કરી દીધા. ૨.૪ ૫., જગન્નાથે કરેલું. પ્રૌઢમનોરમા'નુ' ખ"ડન ;
આમ ફળો થનિ | ૬-૧-૭૭ સૂત્રોક્ત યળાવેશની પ્રવૃત્તિ કરતી વખતે-(F) (ક્િ કૌમુદીકાર અને તેમના ટીકાકાર મુજબ) ચાર્દથ્થમનુવેર સમાનામ્ । ૧-૩-૧૦ સૂત્રો ચારસયન્યાયની મદદ લેવા; અથવા (લ) (ભટ્ટોજિ દીક્ષિતના કહેવા મુજબ) સ્થાનેન્તરતમ: --1-સૂત્રની મદદ લેવી–એવા એ વિભિન્ન મતા ઉપસ્થિત થયા. જ્યારે '. જગન્ન ગુરુદ્રાની ભટ્ટૉન્ટિ દીક્ષિતના પ્રથાનું આલેાકન કરીને એના દેષોની પરીક્ષા કરવાની - કરી ત્યારે ઉપર્યુક્ત મુદ્દા પરત્વે પણ એમનુ ધ્યાન ગયુ. અને તેમણે એ વિષે પોતા ‘પ્રોટમનારમાધ્યમદ્વિતી’ ટીકામાં લખ્યું કે—
“જ્જો યાં | ૬-૧-૭૭ સૂત્રોક્ત રૂ શબ્દથી ૬૬ સવ વર્ષાં લેવાના છે, અ રાષ્ટ્રથી સાત સવર્ણ વર્ણી લેવાના છે. તથા એ સંજોગામાં યથાસખ્યન્યાયે સ્થાન્યા ભવની વ્યવસ્થા કરવાની નથી,” એવું જે (પ્રૌઢમનેરમા'માં ભટ્ટોજિ દીક્ષિતે) કહ્યું છે ઉચિત નથી.૧૯ અહી’, જગન્નાથે પાંચ-છ કારણેા આપીને ભટ્ટોનિ દીક્ષિતની વાત સ્વીકા રોકાય એમ નથી એમ જાહેર કર્યુ છે. જેમ કે—
(૧) ભટ્ટોજિ દીક્ષિતનું કહેવુ. જો સ્વીકારીએ તેા થાનાન્તતમઃ | ૧-૧-૬૦ સુ ઉપરના ભાષ્ય ગ્રન્થ ડહોળાઈ જવાની પરિસ્થિતિ ઊભી થાય છે. જેમ કે, ત્યાં કહ્યુ છે કેસ્થાનેઽસાતમ | પા. સૂ. ૬ - શ્-૧૦
——તિમુટાઢામ
'इको यणव' दध्यत्र मध्यत्र । तालुस्थानस्य तालु स्थानः ओष्टस्थानस्य ओष्टस्था यथा स्यादिति ॥
-स्ति । संख्यातानुदेशेनाप्येतत्सिद्धम् ॥१०
१८. इको गचि । ६ - १७७ प्रत्याहार ग्रहणेषु तद्वाच्यवाच्ये निरूढा लक्षणा, दीर्घाज्जसि ({ - ૬ - ૨ ૦૬) કૃતિ જ્ઞાવાવ ‘ચિ’ (૮ - - ૪૪) તિ નિર્દેશાશ્ત્ર / સમાવે પટાન્ત, યાન્વેન સખ્ત !...મતો નાસ્તિ..ચથાસંણ્યમ્ ॥...તસ્માદિ ‘સ્થાનેऽन्तरतमः । १-१-५० इति सूत्रेणैवेष्टसिद्धिरित्यभिप्रेत्याह-स्थानत आन्तर्यादिति । (प्रौढमनोरमा, संपा. सदाशिव शास्त्री जोशी, चौखम्बा संस्कृत सीरिंज आफिस, बनारस: ૨૨૨૪, ૬. ૧-૬૬)
१९. “इको यणचि” (६ १७७) । यत्तु इक्शब्देन षट्षष्टिर्व गृह्यन्ते यशब्देन सप्तेति નાન્તિ મથાસંમૂકતે, તન્ન | (ૌઢમનોરમ, શિષ્ટ યુનર્તિની પૃ. (૪)
२०. व्याकरण महाभाष्यम् (प्रदीपोद्योतसहितम् ) भाग-१, पृ. २६६ प्रका. मोतीलाल बनारसीदास, વિી, o ૬૨ ૭.