________________
(અધિકારી શિષ્યો ન મળવા આદિના કારણે), અને વાતાવરણમાં તે સચવાયેલ હોય... ‘પશ્યન્તી’ના લયમાં તે મન્ત્રને ઋષિ ‘વાંચે’ અને ફરીથી તેને પ્રવાહિત કરે.
એક ગ્રન્થ કે એક અથવા અનેક મન્ત્રો એક મહાપુરુષે ઘણા સમય લગી એક સ્થાનમાં અધિકારી શિષ્યોને આપેલ હોય ત્યારે એ ગ્રન્થ અને મન્ત્રનાં આંદોલનો એ મકાનમાં ઘૂમરાઈ રહે એવું બને. પાછળથી કોઈ અધિકૃત વ્યક્તિ ત્યાં આવે અને એને પેલાં આંદોલનો મળે.
આપણા ઘણા ગ્રન્થોમાં કર્તાએ પોતાનું નામ છોડ્યું નથી; માનવાનું મન થાય કે એમણે લુપ્ત થયેલ એવા એ ગ્રન્થને ‘પશ્યન્તી’ના લયમાં વાંચ્યો હોય, કાગળ પર તેને ઉતાર્યો હોય... પણ કૃતિકાર તરીકે પોતાનું નામ તેઓ શી રીતે મૂકે ? એમણે તો કૃતિને વાંચી, લખી; સર્જી ક્યાં છે ?
પશ્યન્તી અને પરા ભાષામાં ફરક એ પડશે કે પશ્યન્તીમાં શબ્દો મૂળ સ્વરૂપે જોવાશે, ઝીલાશે... પરામાં માત્ર ભાવ મળશે, જે પછીથી તેને ઝીલનારના શબ્દોમાં ઢળાયા કરશે.
જ્ઞાનપંચમીના દેવવન્દનમાં વૈખરીથી પરા સુધીની ભાષાનો લય સમજાવવામાં આવેલ છે :
અનામીના નામનો રે, કિસ્સો વિશેષ કહેવાય;
એ તો મધ્યમા વૈખરી રે, વચન ઉલ્લેખ ઠરાય...
ધ્યાન ટાણે પ્રભુ તું હોવે રે, અલખ અગોચર રૂપ;
સમાધિ શતક
| ૧૪૫
