________________
‘દેખે સો ચેતન નહિ.. .’ જે જુએ છે તે કોણ છે ? સાધકનું તો દેખવાનું પણ કેવું મઝાનું હશે ? એ વ્યક્તિને વ્યક્તિ રૂપે જોશે. પદાર્થને પદાર્થ રૂપે જોશે... અથવા તો દરેક વ્યક્તિમાં તે સિદ્ધત્વને જોશે.
અ-સાધક વ્યક્તિ જ મિત્રતા અને શત્રુતાના ખ્યાલો જન્માવશે, પદાર્થોમાં સારાપણા ને નરસાપણાના ખ્યાલો પેદા કરશે.
ક્યારેક મઝાની સ્થિતિ થતી હોય છે. એક વ્યક્તિ... તમને લાગે કે એના વિના તમે જીવી નહિ શકો. થોડાં વર્ષો પછી તમે એના માટે જ કદાચ કહો છો કે એનું નામ તમે મારી સામે ન લેતા !
વ્યક્તિ બદલાઈ કે દેખનાર બદલાયો ?
દેખનાર સાધક હોય તો જ દૃશ્ય વાસ્તવિક પૃષ્ઠભૂમાં જોઈ શકાશે. ‘દેખે સો ચેતન નહિ, ચેતન નાંહિ દેખાય. . .' તમે જેને જુઓ છો – ક્રોધથી ધમધમી ઊઠેલ વ્યક્તિત્વને - તે કોણ છે ? જેને સામી વ્યક્તિ તરીકે તમે કલ્પો છો, એ તો કર્મના ઉદયથી ચાલતું એક પૂતળું છે. એ પણ ચેતન ક્યાં છે ? જોનાર અચેતન. જોવાનો અચેતનને. હવે આ પૃષ્ઠભૂમિ પર રોષનો પણ શો અર્થ ? મિત્રતા પણ કેટલી ટકાઉ ?
તો શું કરવું ? બહુ જ મજાનું સૂત્ર છે : ‘આપ હિ આપ બુઝાય...' ૫૨માં જવાનો જો કશો જ અર્થ નથી, તો પોતાની ભીતર પોતે ઊતરવું જોઈએ. પ્રસિદ્ધ બૌદ્ધ સૂત્ર ‘અપ્પ દીપો ભવ...'નો કેટલો માર્મિક આ અનુવાદ !
‘આપ હિ આપ બુઝાય...' ભીતર ઊતરશો ત્યારે નહિ રહેશે ક્યાંય શત્રુતાનો ભાવ. નહિ રહેશે ક્યાંય સ્વાર્થીય દૃષ્ટિકોણથી સર્જાયેલી રાગદશા. બધા ભેદો તો ઉપરની સપાટી પર છે.
સમાધિ શતક ૧૬૮
