________________
४१२
राजपनीयसत्रे नर्तनम् ४ । गीतम्-गन्धर्वकलाज्ञानविज्ञानरूपम् ५ । वादितम-ततविततादि भेदभिन्नं वाद्यम् ६। स्वरगतम-पड्जऋपभादिस्वरज्ञानम् ७। पुष्करगतम्-मृदनमुरजादिभेदयुक्तं विज्ञानए. अस्य वाद्यान्तर्गतत्वेऽपि यत्पृथक्कथनं तत् परमसङ्गीताङ्गदख्यापनार्थम् ८ । समतालम्-एमः-अन्यूनाधिकमात्रा: ताल:-गीतादिमानकालो यत्र तत् समताल विज्ञानमित्यर्थः ९। द्यूत-प्रस्जिदम् १० । जन वाद-यूनविशेपः ११ । पाश मम्-पाशैः खेलनरूपं घुतम १२ । अप्टापदम्-सारि फलातमेव १३ । पौरकृत्यम-पुरस्य कृतिः-निर्माणं तद्विपयं विज्ञानं पौरकृन्यपुरनिर्माण लेत्यर्थः. तत् अत्र त्रिविधः पाठ उपलभ्यते तयाहि-पोरेकच्च' 'पोरेवच्चं' 'पोरेकव्वं' इति । प्रत्येक स्य छायापि तदनुसारेणैव भवति-'पोरेकृत्यम्' पौरपत्यम् 'पुर काव्यम्' इति । तत्र पोरेकच्च' इत्यस्य व्याख्याऽत्र कृता 'पोरेवच्चं' पौरपत्यम्नगररक्षककला, 'पोरेकव्वं' पुरःकाव्यम्-पुरतःपुरतः काव्यरुपवाणी निस्मारणं शीघ्रकवित्वमित्यर्थः ।१४। दकमृत्तिकम् उदर संयुक्तमृत्तिका विवेर द्रव्यप्रयोगलिखने रूप होती है. ३। नाटयकला-अभिनयसहित, विना अभिनय के भेद से दो प्रकार की होती है ४ । गीतकला-गाने आदि में निपुणता प्राप्त करनेरूप होती हे. ५। वोदित्रकला-तत, वितत आदिरूप वादित्रों के बजाने रूप होती है ६। स्वरकलो-पड्ज, ऋपस-आदि के ज्ञान करानेरूप होती है ७ । पुष्करगतकला-मृदङ्ग, मुरज आदि के बजानेरूप होती है। यद्यपि यह कला वादित्रकला में अन्तसृत हो जाती है, फिर भी इसे जो स्वतन्त्ररूप से अलग कला कही गई है सो-यह सङ्गीतकलामें उसका उत्कृष्ट अङ्ग है. इस बात को प्रकट करने के लिये कहा गया है ८ । गीतादिकों का मान काल जहां होता है, उसका नाम ताल है, इस ताल का जो विज्ञान है वह समताल विज्ञान है ९। जूआ खेलने की चतुराइ का नाम धूतकला है १० । जनवाद-यह भी एक प्रकार का विशेष जूआ है, ११। पाशों से धृत खेलने की विशेषनिपुणता का नाम पाशकला है. १२। सारिफल धतरूप अष्टापद कला होती है १३ । नगर के निर्माण कग्ने की कला का नाम पौरकृत्यकलाઅભિનય આમ બે પ્રકારની હોય છે. ગીતકલા-સંગીત વગેરેમાં નિપુણ પ્રાપ્ત કરવી તે છે ૫. વાદિત્રકલા તત, વિતત વગેરે વાજિત્રને વગાડવા તે છે ૬. સ્વરકલા-ષડજ, ત્રષભ વગેરેનું જ્ઞાન મેળવવું તે છે ૭. પુષ્કરગત કલા-મૃદંગ, મુરજ વગાડવા તે છે, જો કે આ કલા વાજિંત્રકલાની અન્તભૂત થઈ જાય છે પણ છતાંએ આને જે સ્વતંત્ર રૂપમાં જુદી કલા ગણું છે તેનું કારણ આ છે કે આ કલાનું સંગીત કલામાં અતીવ મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન છે ૮. ગીત વગેરેનો જે માનકાલ હોય છે તેનું નામ તાલ છે, આ તાલનું જે વિજ્ઞાન છે તે સમતાલ વિજ્ઞાન છે ૯. જુગાર રમવાની કુશળતાનું નામ ઉતકલાઈ ૧૦. જનવાદ પણ એક જાતને વિશેષ જુગાર છે ૧૧. પાસાએથી જુગાર રમવામાં વિશેષ નિપુણતા મેળવવાનું નામ “પાશકલા છે ૧૨. સારિકલ ધ્રતરૂપ અષ્ટાપદકલા હોય છે૧૩. નગરની નિર્માણકલા પરકૃત્યકલ છે ૧૪, ઉદક (પાણી)માં મળેલી માટીને જે
