Book Title: Prabuddha Jivan 2017 10 Matrubhasha Gandhiji ane Samprat Samay Visheshank
Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
મહાત્મા ગાંધીજી, ગુજરાતી ભાષા અને સાંપ્રત સમય
ઈંદુબેન જોશી આ મુદ્દાને (મહાત્મા ગાંધીજી, ગુજરાતી ભાષા અને સાંપ્રત ભાષા માટે વૉટ્સએપ પર એક સરસ વીડિયો આવેલો અને જેમાં સમય) ત્રણ રીતે જોઈ શકાય. પ્રથમ, મહાત્મા ગાંધીજી અને ગુજરાતી સંગીતકારોએ “ભાષાગાન' કરેલું તે બતાવ્યો હતો. ગુજરાતી ભાષા. બીજું, ગુજરાતી ભાષા અને સાંપ્રત સમય અને પડદા પર એ સંગીતકારો સાથે અદ્યતન વેશભૂષા પહેરેલાં નાના ત્રીજું, મહાત્મા ગાંધીજી, ગુજરાતી ભાષા અને સાંપ્રત સમય. બાળકો અને યુવાનો પ્રેમથી ‘ભાષા મારી ગુજરાતી છે' - એ પંક્તિ
મારી વિચાર પ્રક્રિયાની શરૂઆત ઉપરના બીજા મુદ્દાથી થાય વારંવાર ગાય છે. મારી શાળાના વિદ્યાર્થીઓ પણ તેમની સાથે છે - ગુજરાતી ભાષા અને સાંપ્રત સમય. સાંપ્રત સમયમાં ગુજરાતી વારંવાર ગાય છે અને દરેક ગુજરાતીના તાસ વખતે તે વીડિયો ભાષા અંગે ચારેકોર જે ચિંતા વ્યક્ત થઈ રહી છે તે ધ્યાન ખેંચે છે. બતાવવાનો આગ્રહ મને કરે છે. મને આનંદ થાય છે. ઘણા ગુજરાતી ભાષકો અને સાહિત્યકારો ફેસબુક, વોટ્સએપ વિચારવા બેસીએ તો ભાષા માટે અતિશય ચિંતાજનક જણાતા પર તેની ચર્ચા કરતા જોવા મળે છે. જોડણી, વિરામચિહ્નો, યોગ્ય સાંપ્રત સમયમાં આવા નાનકડા પ્રસંગો ક્યારેક મને આશા જગાડે શબ્દો ભાષાના મૂળ સ્વરૂપને સાચવીને રાખનારા ભાષાગત અંગો છે. મને એ વિચારવા મજબૂર કરે છે જ્યાં સુધી એકપણ ગુજરાતી છે જેની ખ્યાતનામ ગુજરાતી વર્તમાનપત્રોમાં પણ જરાય કાળજી ભાષક હશે ત્યાં સુધી ગુજરાતી જીવતી રહેવાની જ છે, ટકવાની જ લેવાતી નથી તે હકીકત છે.
છે. આપણે તેને ટકાવીશું. આજના વિદ્યાર્થીઓ અન્ય વિષયોના ભાષાને જિવાડનારા ભાષકો અને વર્તમાનપત્રો હવે નહિ ભારણ હેઠળ વધુ સારી રીતે લખી શકતા નથી પણ પોતાની અંગ્રેજી કે નહિ ગુજરાતી એવી વિચિત્ર ભાષા બોલતા-લખતા ભાષામાં વિચારો વ્યક્ત કરવાનો પ્રયત્ન જરૂર કરે છે. સમયના જોવા મળે છે. કોઈપણ ભાષાપ્રેમી માટે આ અતિશય મૂંઝવણનું બદલાતા વહેણોની સાથે ભાષાને ટકાવી રાખવાના પ્રયત્નોની અને દુઃખનું કારણ બને છે. આ સમસ્યાના મૂળમાં શું છે તે વિચારે થોડી સફળતા પણ આશા જગાડે છે. તો આ વાત હતી મને સૌથી છે. શું આવી પરિસ્થિતિ ગુજરાતી ભાષા માટે ક્યારેય ઉદ્ભવી વધુ પ્રત્યક્ષ રીતે સ્પર્શતા સાંપ્રત સમયની - મારી શાળા અને નહોતી? અને ઉદ્ભવી હતી તો એ સમયના જાગૃત વ્યક્તિઓએ વિદ્યાર્થીઓની વાત. શું કર્યું હતું? ગુજરાતી ભાષાને કઈ રીતે અનિવાર્ય બનાવી શકાય હવે ગાંધીજીને અને તેમના યુગને આ સંદર્ભે તપાસતાં મને જેથી વિશાળ ભાષકવર્ગ તેનું માન જાળવવા પ્રેરાય. વૈશ્વિકીકરણના જણાય છે કે ગાંધીજી સમક્ષ પણ ગુજરાતી ભાષા ટકાવી રાખવાનો આ સમયમાં આપણી માતૃભાષાનું સ્થાન કઈ રીતે ટકાવી રાખવું? બલ્ક તેને વધુ વ્યાપક બનાવવાનો પ્રશ્ન હતો. અત્યારના સમયમાં મરજિયાતપણે જો અસરકારક ન બને તો ફરજિયાતપણે કયા અંગ્રેજી અનિવાર્ય છે તેમ તે સમયમાં પણ અંગ્રેજી ભાષામાં પગલાં લઈ શકાય? - આ પ્રકારના વિચારોની હારમાળા મારા બોલતો-લખતો ભારતીય પૂજાતો હતો. પ્રજા તેને અહોભાવથી મનમાં પણ ચાલી અને તે મારા વ્યવસાયના પ્રત્યક્ષ અનુભવની જોતી. અંગ્રેજી ન જાણનારા તે સમયે બહુ માનથી જોવામાં આવતા સામે આવી અટકી. એક પ્રસંગ લઈએ.
નહિ તેમ આજે પણ છે. તફાવત એટલો જ છે કે ગાંધીજી સામે હું સી.બી.એસ.સી.ની એક અંગ્રેજી માધ્યમની શાળામાં તેર દેશને સ્વતંત્ર કરવાનો અને તંદુરસ્ત રાષ્ટ્રનું નિર્માણ કરવાનો વર્ષથી ગુજરાતી ભાષાની શિક્ષિકા તરીકે કાર્ય કરું છું. અમારી બેવડો હેતુ હતો. આજે રાષ્ટ્ર સામે વૈચારિક ગુલામીમાંથી મુક્ત શાળા એટલે નાનકડું ભારત. દરેક ભાષા, ધર્મના અને ભિન્ન થવાનો પ્રશ્ન છે. દેશ સ્વતંત્ર થતાં ઘણી યોજનાઓ દ્વારા તેનું રાજ્યોના વિદ્યાર્થીઓ હોય. જ્યારે વૈકલ્પિક વિષય તરીકે છઠ્ઠા ઘડતર કરવાના પ્રયાસો થયા. ગાંધીજીના સમયમાં શાસકીય વર્ગ ધોરણમાં ગુજરાતી ભાષા લીધેલા વિદ્યાર્થીઓના વર્ગમાં જઉં ત્યારે પ્રજાનો ન હતો. આજે સત્તા સ્થાને પ્રજાએ ચૂંટેલા નેતાઓ છે. વિદ્યાર્થીઓ મને આનંદથી ઘેરી વળે અને કહે, “મેડમ, મને ગુજરાતી ગુજરાતી ભાષા ટકાવી રાખવાનો પ્રશ્ન ગાંધીજીના સમયે લખતાં વાંચતાં આવડે છે.” તેમનું ગુજરાતીનું જ્ઞાન સાવ પ્રાથમિક જેટલો જટીલ હતો તેટલો જ જટીલ આજે પણ છે. ગાંધીજીએ મોટે કક્ષાનું હોય છે પણ ગુજરાતીના શિક્ષકને જોઈને તેમની આંખોમાં ભાગે માતૃભાષા દ્વારા શિક્ષણની વાત કરી છે. ‘નવજીવનમાં જે આનંદ અને ઉત્સાહ દેખાય છે તે ખરેખર ગુજરાતી ભાષાના પ્રકાશિત થતા લેખોનો સંગ્રહ તેમના ત્રણ પુસ્તકોમાં છે જેમાં એક શિક્ષક તરીકે મને ટકાવી રાખે છે.
તેમણે શિક્ષણ વ્યવસ્થા અને રોજગારલક્ષી અભ્યાસ પર ભાર મૂક્યો બીજો એક પ્રસંગ વર્ણવું તો કદાચ અયોગ્ય નહિ લેખાય. છે. “પાયાની કેળવણી', ‘ખરી કેળવણી’ અને ‘કેળવણીનો કોયડો' અદ્યતન વીજાણું સંસાધનો પણ નવી પેઢીને માતૃભાષા પ્રત્યે - આ ત્રણ પુસ્તકોમાં તેમણે ગુજરાતી ભાષા માટે ઉલ્લેખ કરેલા અભિમુખ કરવામાં મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. અમારી શાળામાં છે. પણ ગુજરાતી ભાષાને જોવાની તેમની દ્રષ્ટિ માતૃભાષા તરીકેની લગભગ બધા જ વર્ગોમાં “સ્માર્ટ બોર્ડ' છે. જેના પર મેં ગુજરાતી છે. વળી પછીથી હિંદને એક કરવા માટે તેમને હિંદી ભાષાની જરૂર
પ્રબદ્ધ જીવન : માતૃભાષા, ગાંધીજી અને સાંપ્રત સમય વિશેષાંક
ઓક્ટોબર - ૨૦૧૭)
