Book Title: Prabuddha Jivan 2017 10 Matrubhasha Gandhiji ane Samprat Samay Visheshank
Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
ગાંધીવાચનયાત્રા
પ્રચંડ પ્રેરણાથી ધબકતાં હિંદ છોડો' પૂર્વેનાં વર્ષો
સોનલ પરીખ
કોઇ દિલધડક ફિલ્મ જોતા હોઇએ ને ઉત્સુકતા, રોમાંચ અને ૧૯૨૪ના નવેમ્બરમાં અને ૧૯૨૫ના માર્ચમાં ગાંધી બોમ્બે રસ વધતાં જાય એવી સ્થિતિ દક્ષિણ આફ્રિકાના સત્યાગ્રહ વિશે કે આવ્યા હતા. કોંગ્રેસ હાઉસનું ઉદ્ઘાટન એમણે રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવીને ભારતના સ્વાતંત્ર્યસંગ્રામ વિશે વાંચતા કે લખતાં થાય છે. દેશની કર્યું અને ધ્વજના ગૌરવ માટે પ્રાણ પણ આપવા તૈયાર રહેવાની ત્યારની આબોહવા લેવી પ્રચંડ પ્રેરણાથી ભરી હશે કે લાખો હાકલ કરી સાથે માતભાષા, ગોરક્ષા, ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગ જેવાં નવલોહિયા યુવાનો અને પરિપક્વ ગૃહસ્થો આઝાદીની હવામાં કાર્યો રાષ્ટ્રવ્યાપી બનાવવા નક્કર યોજનાઓ આપી. શ્વાસ લેવા માટે બધું છોડીને કૂદી પડ્યા હશે !
૧૯૨૮માં ભારતનું રાજકીય ભાવિ ઘડવા સાયમન કમિશન ‘ગાંધી ઇન બોમ્બે' પુસ્તકમાંથી આજે જે તબક્કાની વાત નિમાયું. તેમાં એક પણ ભારતીય સભ્ય ન હતો તેથી તેનો ખૂબ કરવાના છીએ તે છે ૧૯૨૨થી ૧૯૪૧નો. બે મોટાં પ્રકરણમાં વિરોધ થયો. લોકોએ ધંધા બંધ રાખ્યા. ફોરસ રોડ પર હોન તેનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.
સાયમન અને અન્ય સભ્યોના પૂતળાં બાળવામાં આવ્યાં. આ વર્ષે ૧૯૨૨ની શરૂઆતમાં ઉત્તર પ્રદેશના ચોરીચૌરામાં એક શાંત વિદ્યાર્થીઓએ મોટી સંખ્યામાં અને ઊલટભેર રાજકીય પ્રવૃત્તિઓમાં સરઘસ પર પોલિસે ગોળીબાર કર્યો તેથી ઉશ્કેરાયેલા ટોળાએ ભાગ લેવા માંડ્યો. માટુંગાની વિક્ટોરિયા જ્યુબિલિ ટેકનિકલ પોલિસચોકીને આગ ચાંપી અને ૨૦ પોલિસ કર્મચારી જીવતા ઇન્સ્ટીટ્યૂટ(વીજેટીઆઇ)માં ગાંધીનું ચિત્ર લગાડવા પર પ્રતિબંધ ભુંજાઈ ગયા. ગાંધી આ ઘટનાથી અકથ્ય વિષાદમાં ડૂબી ગયા અને મૂકવા બદલ વિદ્યાર્થીઓએ ખૂબ ઉહાપોહ કર્યો. બોમ્બે યૂથ લીગની અસહકાર આંદોલન સ્થગિત કર્યું. બોમ્બે સહિત આખા ભારતમાં જંગી સભા થઇ. અંતે પ્રતિબંધ ઊઠ્યો. આશ્રમમાં એક બીમાર એમના આ નિર્ણયથી હતાશા વ્યાપી. રચનાત્મક કાર્યો જો કે ચાલુ વાછરડાને ઝેરનું ઇંજેક્શન આપવાની પરવાનગી આપવા બદલ જ હતાં. ૧૯૨૩માં મોતીલાલ નહેરુ અને સી. આર. દાસની ગાંધીના ટીકાકારોનો એક વર્ગ પણ આ જ વર્ષે ઊભો થયો. આગેવાનીમાં સ્વરાજ પક્ષનો ઉદય થયો. બોમ્બે મ્યુનિપલ ૧૯૨૯માં ગાંધીજીના હસ્તે ખાદી ભંડાર ખુલ્લો મુકાયો. ૧૯૩૦કોર્પોરેશનમાં ઘણા રાજકીય ફેરફાર થયા. ગવર્નર સર જ્યોર્જ ૩૧માં તો બોમ્બે રાષ્ટ્રીય આંદોલનનો ગઢ બન્યું હતું. દાંડીમાં લોઇડની વિદાય અને નવા ગવર્નર સર લેસ્લી વિલ્સનના આગમનના ગાંધીએ મીઠાનો કાયદો તોડ્યો તેને પગલે ચોપાટી પર અને ઉપલક્ષમાં ભવ્ય સમારંભો યોજાયા, બોમ્બેના લોકોએ તેના વડાલામાં હજારો લોકોએ મીઠું પકવ્યું. આ વર્ષના રાષ્ટ્રીય વિરોધમાં જંગી જાહેરસભાઓ ભરી.
સપ્તાહમાં બોમ્બેમાં વિરાટ સરઘસો નીકળ્યાં. સ્ત્રીઓ પણ તેમાં ‘યંગ ઇન્ડિયા’નાં લેખો દ્વારા ગાંધી લોકોમાં અસંતોષ ફેલાવે સામેલ હતી. પ્રજાની નિર્ભય કટિબદ્ધતા જોઇ સરકાર આંચકો ખાઇ છે એવા આરોપસર ૧૯૨૨ના માર્ચ મહિનામાં સરકારે ગાંધીને ગઇ. યરવડા જેલમાં પૂર્યા હતા. ત્યાં તેમને પેટનો સખત દુઃખાવો આ ગાળામાં પારસીઓ પણ ઘણા સક્રિય હતા. જૂનના બોમ્બે ઊપડ્યો. તાત્કાલિક એપેન્ડિક્સનું ઓપરેશન કરવું પડ્યું. સરકારે ક્રોનિકલ'માં પારસીઓની સભાઓ, પ્રવૃત્તિઓ વગેરેનો ઉલ્લેખ ૧૯૨૪માં ગાંધીને છોડ્યા અને તેઓ આરામ કરવા નરોત્તમ છે. પેરિન કૅપ્ટને કહ્યું, ‘લઘુમતી તરીકે અમારો અધિકાર છે કે અમે મોરારજીના જૂહુના બંગલે આવ્યા. તેઓ બે મહિના ત્યાં રહ્યા એ દેશના સ્વાતંત્ર્ય માટે સેવા અને સમર્પણ કરવાની અમારી તાકાત દરમ્યાન તેમણે “દક્ષિણ આફ્રિકાના સત્યાગ્રહ' પુસ્તકની પ્રસ્તાવના પુરવાર કરીએ.” લખી, ‘યંગ ઇન્ડિયા'-'નવજીવન'ને ફરી સંભાળ્યાં અને પુષ્કળ આ વર્ષોમાં બોમ્બેની રોજિંદી જિંદગી પણ રાષ્ટ્રવાદની મુલાકાત આપી. પ્રાર્થના સભાનાં નાનાં પ્રવચનોથી લોકોને આભાથી ઝળહળતી હતી. ગણેશોત્સવ વખતે ગણપતિની મૂર્તિઓ કેળવવાનું ચાલુ રાખ્યું. એ વર્ષના ઑગસ્ટમાં ગાંધી ફરી બોમ્બે પર કોંગ્રેસના ધ્વજ ફરકાવાયા. કેટલાય સ્થળે ગાંધીટોપીમાં સજ્જ આવ્યા અને સતત સભાઓ, કાર્યક્રમો વગેરેમાં રચનાત્મક કાર્યો ગણપતિ જોવા મળ્યા ! દાંડીયાત્રાના પગલે ગાંધીને જેલમાં પૂર્યા. પર ભાર મૂકતા રહ્યા. સપ્ટેમ્બર મહિનામાં એમણે આત્મશુદ્ધિ અને હજારો ગાંધીટોપીધારીઓ બોમ્બની સડકો પર ફરી વળ્યા. વિદેશી કોમી સંવાદિતા માટે દિલ્હીમાં ૨૧ દિવસના ઉપવાસ કર્યા. બોમ્બેએ વસ્તુઓનો બહિષ્કાર પરાકાષ્ટાએ હતો. વિદેશી સામાનથી ભરેલી સરઘસો, હડતાલ અને પ્રાર્થનાઓ દ્વારા તેનો વ્યાપક પડઘો પાડ્યો. એક ટ્રકને રોકતાં બાબુ ગેનું શહીદ થયો એ ઘટનાએ સ્ત્રીઓને
'પ્રબુદ્ધ જીવન : માતૃભાષા, ગાંધીજી અને સાંપ્રત સમય વિશેષાંક
ઓક્ટોબર - ૨૦૧૭)
