________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : ગણધરવાદ વિશેષાંક
***************************************
થઈ જાય છે. કારણ કે દેવોક પુણ્યકર્મથી, નરકભવ પાપકર્મથી તે જીવ પરભવમાં પણ તેવો જ થાય' આવી શંકા સુધર્મા નામના
*
華
*
. પ્રાપ્ત થાય છે. પુણ્યકર્મ ૪૨ પ્રકારનું અને પાપકર્મ ૮૨ પ્રકારનું * છે. મન-વચન અને કાયાની નિર્દોષ પ્રવૃત્તિઓથી પુણ્યકર્મ બંધાય * છે અને દોષિત પ્રવૃત્તિઓથી પાપકર્મ બંધાય છે. બાંધેલા કર્મોમાં પણ પાછળ આવતા સારા-નરસા (શુભાશુભ) પરિણામોથી સંક્રમણ-ઉર્તના-અપર્વતના-ઉદીરણા-ઉપશમ-નિદ્ધતિ* નિકાચના-સ્થિતિઘાત-રસઘાત આદિ અનેક જાતના પરિવર્તનો * આ જીવ કરી શકે છે. તેથી પરલોક પણ સંભવે છે, સુખ-દુઃખ
**
*
**
.
પંડિતજીને છે. તેની ચર્ચા આ પ્રસંગે કરેલી છે. ‘આ ભવમાં જે જેવી હોય તે ભવાન્તરમાં તેવી જ થાય એવો નિયમ નથી, પરંતુ તેવો પણ થાય અને અન્યથા પણ થાય. અગ્નિમાંથી પ્રગટેલી જ્યોત અગ્નિને અનુરૂપ હોય છે પરંતુ તે જ અગ્નિમાંથી પ્રગટેલો ધૂમ અગ્નિથી વિરૂપ હોય છે. અગ્નિ દાહક છે. ધૂમ અદાયક છે. અગ્નિ શ્વેત અથવા પીન છે જ્યારે ધૂમ કૃષ્ણ છે. સ્ત્રીજીવ ભવાન્તરમાં સ્ત્રી પણ થાય અને પુરુષ પણ થાય, એવી જ રીતે પુરુષ મરીને પુરુષ પણ થાય અને સ્ત્રી પણ થાય. પશુ મરીને મનુષ્ય પણ થાય અને પશુ પણ થાય એમ સર્વત્ર સમજવું.
પણ સંભવે છે અને સર્વથા કર્મોનો નાશ કરવાથી નિર્વાણ પણ
*
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩
ઘટી શકે છે. જો ‘નિર્વાણ' છે એમ લક્ષ્યરૂપે સ્વીકારીએ તો જ * તેના સાધનારૂપે કરાતી ધર્મપ્રવૃત્તિ યથાર્થપણે ઘટી શકે છે. * આ બધી વાર્તા, દલીલો અને દુષ્ટાન્તપૂર્વક ૬ થી ૧૧ ગણધરોની સાથેની ધર્મ ચર્ચામાં કંડારવામાં આવી છે.
*
(૩) ત્રીજા ગણધરવાદમાં શરીર એ જ જીવ છે કે શરીરથી * * અન્ય જીવ છે? આ વિષય ચર્ચવામાં આવ્યો છે. જે લગભગ
* *
* પ્રથમ ગણધરવાદને અનુસરતો વિષય છે. શરીર ભૂર્તોનું બનેલું છે. સ્વયં અચેતન છે. મૂર્ત છે, વિનાશી છે. જ્યારે આત્મા એ * સ્વતંત્ર વ્ય છે, ચૈતન્ય ગુાવાળો આત્મા છે. અમૂર્ત આત્મા * છે અને દ્રવ્યથી અનાદિ-અનંત હોવાથી અવિનાશી પદાર્થ છે. * દેહનો ત્યાગ કરીને પરભવગામી જીવ છે. જીવંત શરીર અને
*
મૃત શરીરમાં સકળ લોકોને જે પ્રત્યક્ષ ભિન્ન ભિન્ન અનુભવ ” થાય છે તેનાથી નક્કી થાય છે કે શરીરથી જુદો અને શરીરમાં “ રહેનારો જીવપદાર્થ છે. જીવંત શરીરને અગ્નિનો કણીઓ અને * તો પણ વેદના થાય છે. તેની અંદરનો પદાર્થ ચીસાચીસ પાડે * છે. જ્યારે મૃત શરીરને સંપૂર્ણપણે આગની ભઠ્ઠીમાં મુકવામાં . આવે તો પણ વેદના થતી નથી અને કોઈ એક બૂમ પણ પાડતું * નથી. માટે શરીરથી આત્મા સ્વતંત્ર પદાર્થ છે. આ ચર્ચા ત્યાં * કરેલી છે.
*
*
*
* (૪) ચોથા ગણધરવાદમાં “ભૂતો છે કે નહીં?' આ વિષયની ચર્ચા છે. પૃથ્વી, પાણી, તેજ, વાયુ અને આકાશ આ પાંચે પદાર્થો સંસારમાં સ્વયં સત્ છે, ત્રિપદીવાળા છે, નિત્યાનિત્ય * છે. દ્રવ્ય દૃષ્ટિએ નિત્ય અને પર્યાય દષ્ટિએ અનિત્ય છે. પણ આકાશપુષ્પ, વધ્ધાપુત્ર કે શશશ્ચંગની જેમ સર્વથા અસત્ નથી. જો પાંચ ભૂત ન હોત તો ચરાચર આ જગત્ શૂન્ય જ ભાસત. પરંતુ શૂન્ય ભાસતું નથી. તમામ પદાર્થો સર્વ લોકોને પ્રત્યક્ષ * દેખાય છે તથા તે તે પદાર્થોથી થતા તમામ જલાધારાદિ વ્યવહારો પણ થાય છે. માટે તે તે પદાર્થો સત્ છે. પદ્મ સર્વથા શૂન્ય નથી.
(૫) પાંચમા ગાધરવાદમાં જે વે આ ભવમાં જેવો હોય
*
*
*
૧૫
(૯) ગાધરવાદ પરનું સાહિત્ય
*
*
(૧) ‘ગાધરવાદ' : લેખક : પં. દલસુખભાઈ માસણિયા (અધ્યાપક : જૈન દર્શન-બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટી) એમી આચાર્ય જિનભદ્રાકૃત ગાધરવાદ' પર સંવાદાત્મક અનુવાદ, વિસ્તૃત ટિપ્પણ અને મનનીય પ્રસ્તાવના સાથે ૧૯૫૨માં પ્રસ્તુત અત્યંત અભ્યાસપૂર્ણ ગ્રંથની રચના કરી છે, જે ગુજરાત વિદ્યાસભા (અમદાવાદ) દ્વારા પ્રકાશિત છે. આ ગ્રંથના આશીર્વચનમાં મુનિ પુણ્યવિજયજી કહે છે-‘ભાઈશ્રી માણિયાએ ગણધરવાદ જેવા અતિગહન વિષયને કુશળતાપૂર્વક અતિ સરળ બનાવી દીધો છે. તદુપરાંત તેમણે * ગણધરવાદમાં ચર્ચાયેલા પદાર્થોના વિકાસ અને ઉદ્ગમ વિષે વૈદિક કાળથી લઈ સપ્રમાણ દાર્શનિક અને શાસ્ત્રીય ઇતિહાસ રજૂ કર્યો છે...પ્રસ્તુત ભાષાંતરગ્રંથ વિશિષ્ટ ભાત પાડે છે.
*
*
*
આ ગ્રંથ વિષે લખતાં પં. સુખલાલજી કહે છે.‘યોગ્ય ગ્રંથ વિશેષાવશ્યકભા)નું યોગ્ય ભાષાંતર યોગ્ય હાથે જ સંપન્ન થયું છે. આખું ભાષાંતર એવી રસળતી અને પ્રસન્ન ભાષામાં થયું છે કે તે વાંચતાવેંત અધિકારી જિજ્ઞાસુને અર્થ સમજવામાં મુશ્કેલી નથી પડતી.'
..
*
વિદ્વાન લેખકે ૫-૧૪૮ પૃષ્ઠો સુધી વિસ્તૃત પ્રસ્તાવના લખી. છે જેમાં મૂળગ્રંથના કર્તા આચાર્ય જિનભદ્રગણિ, ટીકાકાર મલધારી હેમચંદ્રાચાર્ય, આચાર્ય ભદ્રબાહુકૃત આવશ્યકાનિર્યુક્તિ, અગિયાર ગણધરોનો પરિચય તથા પ્રત્યેક ગણધરની શંકાઓ અને ભગવાનના ઉત્તરો પર અભ્યાસપૂર્ણ વિવેચન કર્યું છે.
ટૂંકમાં 'ગણધરવાદ' ઉપર ગુજરાતી ભાષાનું આ પ્રથમ અને સર્વોત્તમ પુસ્તક છે.
*
*
* *
ત્યાર પછી દસેક વર્ષ બાદ આચાર્ય ન્યાયવિશારદ પૂ. આ. * ભ. શ્રી ભુવનભાનુસૂરિએ વિવેચન લખ્યું હતું જેનો કે,
**************************************
