________________
૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન : ગણધરવાદ વિશેષાંક
*************************************
સમન્વયાત્મક દૃષ્ટિકોણનું સમૃદ્ધ આકાશદર્શન
T પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ
*
* *
ભગવાન મહાવીર અપાપાનગરી તરફ ચાલ્યા. અહીં સોમિલ *આર્ય નામના ઘનાઢ્ય બ્રાહ્મણે વિરાટ યજ્ઞનું આયોજન કર્યું હતું. આ યજ્ઞમાં ભારતવર્ષના અનેક પંડિતોને એશે બોલાવ્યા હતા. એ સમયના નામાંકિત એવા જ્ઞાનના સાગર ગણાતા તથા મંત્રો અને ક્રિયાકાંડમાં મહાનિપુણ અગિયાર પંડિતો આવ્યા હતા. આ અગિયાર મહાપંડિતો યજ્ઞ *સમયે મંત્રોચ્ચાર કરતા, ત્યારે ખુદ દેવતાઓને પણ હાજર થઈ *જવું પડતું. આમાં પણ ઇન્દ્રભૂતિ, અગ્નિભૂતિ અને વાયુભૂતિ *એ ત્રણ વિદ્વાનો ચૌદ વિદ્યાના પારંગત હતા. આ પ્રત્યેક મહાવિજ્ઞાનની સાથે એમના પાંચી-પાંચસો શિષ્યો હતા. આ ઉપરાંત વ્યક્ત, સુધર્મા, મંડિત, મૌર્યપુત્ર, અપિત, અચલભ્રાતા, મૈતાર્ય, પ્રભાસ જેવા અન્ય પંડિતો પણ એમના શિષ્યગણ સાથે ઉપસ્થિત હતા. આમ વેદવિદ્યા વિશારદ, સકલ શાસ્ત્રપારંગત અને વાદકલાનિપુશ અગિયાર મહાપંડિતોની હાજરીમાં મહાયજ્ઞનો પ્રારંભ થર્યા.
*
*
સોમિલ બ્રાહ્મણના હૃદયમાં હર્ષનો સાગર લહેરાતો હતો,
#પરંતુ જ્યારે એણે આકાશમાં દેવવિમાનમાં બેસીને આવતા દેવોને જોયા, ત્યારે તો એના આનંદનો મહાસાગર છલકાઈ ઊઠ્યો, દેવો દિવ્ય વિમાનમાં બેસીને આ દિશા તરફ આવતા હતા. એ વિમાનો જ્યારે યજ્ઞમંડપની બાજુમાં ઊતરવાને બદલે
*
એને વટાવીને આગળ નીકળી ગયાં. ત્યારે સોમિલ વિપ્ર અને *મહાપંડિત ઇન્દ્રભૂતિ વિચારમાં ડૂબી ગયા. સૂર્યના તાપથી ક્ષણવારમાં ઝાકળબિંદુ ઊડી જાય તેમ સોમિલનો આનંદ કરમાઈ ગયો. ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમ આચાર્ય સોમિલને પૂછ્યુંઃ * આર્ય। આ શું? છે કે
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩
*
*
સ્થામંડપમાં આવીને દેવવિમાન ક્યાં *ચાલ્યા ગયા? શું આજે આ નગરીમાં બીજું કોઈ આવ્યું છે?’ આર્ય સોમિલે કહ્યું, 'ક્ષત્રિયૐ કુમાર વર્ધમાન આવ્યા છે. તેર વર્ષે પૂર્વે ગૃહત્યાગ કરીને દીક્ષા લેનાર *તેમણે કઠોર તપ દ્વારા સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી છે. ખુદ દેવતાઓ પણ એમની
*
*************
'આવો ! ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમ ! કુરાળ છો તો ? તમારું સ્વાગત હો. *
ભાવપૂર્વક ભક્તિ કરે છે.' મહાપંડિત ઇન્દ્રભૂતિને માથે વજ્રપાત થયો હોત તો પા આટલો આપાત થાત નહીં. એમને થયું કે મારા જેવો સક્ષશાસ્ત્રનો મહાપંડિત બેઠી હોય, ત્યાં વળી આ મહાવીર સ કોણ ? કોઈ તપથર્યા કરીને એણે કદાચ અજાલિક સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત કરી હોય, પણ તેથી શું ? એની માયાજાળનો અંધકાર * ત્યાં સુધી જ ટકશે, જ્યાં સુધી મારા ઝળહળતા જ્ઞાનનો સૂર્યપ્રકાશ * ત્યાં પહોંચ્યો નથી.
*
*
*
*
સોમિલ વિપ્રએ કહ્યું કે ઊગતો શત્રુ અને ઊગતો રોંગ ડામી દેવો જોઈએ, મહાવીરની શક્તિને એના આરંભે જ મહાત કરવી જોઈએ. મધ, વૈશાલી અને કપિલવસ્તુ જેવાં જનપર્ધામાં એમના વિચારો પહોંચે તે પહેલાં જ એમને વાદ-ચર્ચાથી પાર્જિત કરવા જોઈએ.
અગિયાર ગણધરોને પ્રગટ કરેલા સંશયો કસર દર્શાવવામાં આવ્યા છે. ૧. જીવ છે કે નહીં?, ૨. કર્મ છે કે નહીં?, ૩. શરીર એ જ જીવ છે કે નહીં?, ૪. પંચભૂત છે કે નહીં?, ૫. આ ભવમાં જીવ જેવો હોય, પરભવમાં પણ તેવો જ હોય કે નહીં?, ૬.બંધ-મોક્ષ છે કે ll?, ૭. શ્વેતુ છે કે ?, ૮. વારક છે કે edel'?, e. Yet-ય છે કે હાંહીં ?, ૧૦. પરલોક છે કે નહીં ?, ૧૧. તિર્ણ છે કે નહીં ?
*****
**
*
સોમિલ વિપ્રની યજ્ઞભૂમિમાં સોપો પડી ગયો હતો. મહાપંડિત ઇન્દ્રભૂતિએ મનોમન વિચાર્યું કે આજે મહાવીરનો પરાભવ કરવાની ખરી તક સાંપડી છે, કારણ કે આ શ્રમણ * મહાવીરે દેવોની વાણી સંસ્કૃતને બદલે લોકભાષામાં ધર્મ કહેવા માંડવો. હજી આમાં કંઈ બાકી હોય તેમ એમણે ધર્મશાસ્ત્રો સહુને માટે ખુલ્લો મૂક્યો. હજી એ ય ઓછું હોય તેમ એમણે સ્ત્રી અને શુને શાસ્ત્ર સાંભળવાના અધિકારી ગણાવ્યા. આવા
શ્રમણ મહાવીરનો કોઈપણ ભોગે વિરોધ કરવો જોઈએ. હમણાં * જ શ્રમણ મહાવીરને પરાજિત કરી દઉં એમ વિચારતા પચાસ * વર્ષની વયના સાક્ષાત્ સરસ્વતીના અવતાર સમા ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમ પોતાના પાંચસો શિષ્યો * સહિત શ્રમણ મહાવીરના
*
*
*
સમવસરણ તરફ ગયા. બે મહાન રાક્તિઓ સામસામે ટક્કર લેવાની હતી. પળવારમાં ચકમક થઈ જ* સમજો. મહાસેન વનમાં આવેલા ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમે જોયું તો મહાયોગી મહાવીરની આસપાસ શાંતિ અને સમતાનું
*
***************
*
