________________
૩૦.
* * * * * * * *
* * * * * *
* *
* * * * * *
* * *
પ્રબુદ્ધ જીવન:ગણધરવાદ વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩ - - - - - - - - - - - - - - - - - * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * એક ભૂતનો ધર્મ નથી. પણ ભૂતસમુદાય માત્રનો જ ધર્મ છે. ધાવડીનાં પુષ્પ, જૂનો ગોળ, અને પાણી વગેરે છે. તેમાં એક- ધર્મ અને ધર્મીનો તાદાભ્ય હોવાથી અભેદ જ છે કારણ કે જો એકમાં મદશક્તિ દેખાતી નથી તો પણ તે અંગોનો જ્યારે જ
અભેદ જ છે એમ ન માનીએ અને ભેદ છે એમ માનીએ તો ઘટ સમુદાય થાય છે ત્યારે તે સમુદાયમાં અવશ્ય મદશક્તિ ઉત્પન્ન * અને પટ ભિન્ન હોવાથી તે બન્નેની વચ્ચે જેમ ધર્મ-ધર્મીભાવ થતી પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. તેથી એક-એક અંગમાં ન હોય તે :૪ નથી તેમ અહીં ચેતનાશક્તિ અને ભૂતસમુદાયમાં પણ ધર્મ- સમુદાયમાં પણ ન જ હોય આવી તમારી કહેલી વાત વ્યભિચાર : આ ધર્માભાવનો અભાવ જ થવાનો પ્રસંગ આવે. માટે આ બન્નેનો વાળી બને છે. અર્થાત્ એક એક અંગમાં ન હોય છતાં પણ * અભેદ જ માનવો જોઈએ. તેથી નક્કી થાય છે કે જે આ સમુદાયમાં હોય છે. * ચારભૂતોના સમુદાયાત્મક બનેલું શરીર છે તે ધર્મી છે અને તે વાયુભૂતિ! ધાવડીનાં પુષ્પાદિ જે મદ્યનાં અંગો છે તેમાંના * તેમાં પ્રગટ થયેલી ચેતનાશક્તિ (જીવ) એ ધર્મ છે. આ બન્નેનો એક એક અંગમાં મદશક્તિ સર્વથા નથી એમ નહીં, પરંતુ પ્રત્યેક ..
અભેદ હોવાથી જે શરીર છે તે જ જીવ છે. શરીરથી જુદો જીવ અવયવમાં કંઈક કંઈક અંશ જેટલા પ્રમાણવાળી મદશક્તિની જ નથી. આ રીતે શરીર એ જ જીવ છે. આમ આ એકબાજુની વાત માત્રા છે અર્થાત્ તે માત્રા જેટલી મદશક્તિ ત્યાં પણ અવશ્ય છે * થઈ.
જ. જો પ્રત્યેક અવયવમાં સર્વથા મદશક્તિ ન જ હોય તો તે જ બીજી બાજુ વેદપાઠોનાં જ બીજાં કેટલાંક વાક્યોમાં શરીરથી અવયવો ભેગા કરવાથી મદશક્તિ કેમ પ્રગટ થાય? ગમે તે ભિન્ન જીવદ્રવ્ય છે, આવું આવું સાંભળવા મળે છે. તે વેદપાઠ પદાર્થોનો સમુદાય કરીએ તો પણ મદશક્તિ પ્રગટ થવી જોઇએ. આ * આ પ્રમાણે છે, ‘ન હિવૈ સશરીરસ્ય પ્રિયાપ્રિયયોરપતિરતિ, ધાવડીનાં જ પુષ્પો લેવાય છે. ગોળ જ લેવાય છે તેનો અર્થ જ * * અશરીર વા વસન્ત પ્રિયાપ્રિયે ન સ્પૃશતઃ'. = શરીરવાળા જીવને એ છે કે તે તે પદાર્થમાં આંશિક મદશક્તિ છે જ, કે જે સમુદાય - * રાગ અને દ્વેષનો નાશ હોતો નથી. અર્થાત્ શરીરવાળા જીવને મળવાથી સંપૂર્ણ બને છે. માટે મદ્યોગમાં પણ પ્રત્યેક મદશક્તિ આ રાગ અને દ્વેષ હોય છે. પરંતુ અશરીરીપણે વસતા જીવને એટલે આંશિકપણે છે જ, તો જ સમુદાયમાં તે મદશક્તિ થાય છે. આ જ કે આ જીવ જ્યારે શરીર ત્યજીને મુક્તિમાં જઈને અશરીરીપણે જ્યારે આ ચાર ભૂતોમાં તો આંશિક ચેતના પણ નથી કે જેથી * * વસે છે ત્યારે તેને રાગ અને દ્વેષ સ્પર્શતા પણ નથી. આ વેદવાક્ય સમુદાયમાં તે ચેતના પૂર્ણપણે પ્રગટ થાય. તેથી અમારો આ * શરીરથી જીવ જુદો છે એમ સૂચવે છે. તેથી હે વાયુભૂતિ ! તમને સંશય હેતુ પ્રત્યેકાવસ્થાયામનુપલબ્બાતુ અને કાન્તિક હેત્વાભાસ નથી જ થયો છે.
પણ સંપૂર્ણપણે શુદ્ધ હેતુ છે. * તમને ચાર ભૂતોના બનેલા શરીરમાં જે ચેતના દેખાય છે, ધાવડીનાં પુષ્પોમાં ભૂમિ (ચિત્તને ભ્રમિત કરવાની શક્તિ) * તે ચાર ભૂતોના સમુદાયમાત્રથી ઉત્પન્ન થયેલી છે એમ તમને છે, ગોળમાં પ્રાણી (અતૃપ્તિ=અસંતોષ ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ) : * થાય છે. પણ વાસ્તવિક સ્થિતિ તેમ નથી. (પરંતુ ચાર અને ઉદકમાં વિતુષ્ણતા (વિશેષ વિશેષ પાન કરવાની છે આ ભૂતસમુદાયમાંથી અતિરિક્ત એવા જીવદ્રવ્યથી ઉત્પન્ન થયેલી તાલાવેલીની શક્તિ) છે. તેથી સમુદાયમાં મદશક્તિ ઉત્પન્ન થાય , જ તે ચેતના છે.) કારણ કે જે ચાર ભૂતોનો સમુદાય તમે માનો છે. તેવી રીતે વ્યસ્ત એવાં પૃથ્વી-જળ-તેજ અને વાયુમાં કંઈક * છો તે ચારે ભૂતોમાંના કોઈપણ એક – એક ભૂતમાં તે ચેતના આંશિક માત્રાએ પણ જો ચેતનાશક્તિ હોત તો તે ચારે ભૂતોના * જણાતી નથી. જે ધર્મ એક – એક અંગમાં હોતો નથી તે ધર્મ તેના સમુદાયમાં પણ અવશ્ય સંપૂર્ણ એવી સ્પષ્ટ ચેતના હોત. પરંતુ આ આ સમુદાયમાં પણ ક્યારેય આવતો નથી. રેતીના સમુદાયમાં તેલની ન ચૈતદસ્તિ. આ પ્રત્યેક અંગોમાં આંશિક પણ ચૈતન્ય નથી. આ * જેમ, અર્થાત્ જેમ રેતીના એક-એક કણમાં તેલનું બિંદુ પણ તેથી ચાર ભૂતોના સમુદાય માત્રથી ઉત્પન્ન થયેલું આ ચૈતન્ય * જ નથી તેથી તે રેતીના કણોનો ગમે તેટલો સમુદાય કરવામાં નથી. પરંતુ ચાર ભૂતોના બનેલા શરીરમાં રહેલું અને ચાર * આવે તો પણ તે રેતીના કણના સમુદાયમાંથી તેલ પ્રગટ થતું ભૂતોના બનેલા શરીરથી ભિન્ન એવું સ્વતંત્રપણે રહેલું આત્મા છે.
' નામનું જે દ્રવ્ય છે તે દ્રવ્યનો જ ધર્મ આ ચેતના છે. * વાયુભૂતિ પરમાત્માને પૂછે છે કે તમારો આ હેતુ જે ભૂતસમુદાયમાં તમને ચેતના દેખાય છે, તે જ * અને કાન્તિક હેત્વાભાસ છે. તમે એમ કહો છો કે પ્રત્યેક ભૂતસમુદાયની અંદર રહેલા આત્માની ચેતના દેખાય છે; પણ , * અવસ્થામાં જે ન હોય તે સમુદાયમાં પણ ન હોય. પરંતુ તમારી ભૂતોની નહીં. કારણ કે ચેતના એ આત્માનો ધર્મ છે. ભૂતોનો
આ વાત ખોટી છે કારણ કે મદિરાના એક એક અંગ જેમકે ધર્મ નથી. જ્યારે ભૂતોના સમુદાયાત્મક એવા તે શરીરમાંથી જ
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
જ જ નથી.
