________________
३४
પ્રબુદ્ધ જીવન: ગણધરવાદ વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩ * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
ચોથા ગણધર વ્યક્તજી
1 બીના ગાંધી
બીના ગાંધી સીડનહેમ કૉલેજમાંથી B.Com. અને અમેરિકામાં મીસૂરીથી કૉપ્યુટર સાયન્સમાં સ્નાતક થયેલા છે. તે ઉપરાંત *| યોગ શિક્ષણ અને સંસ્કૃતિનો તથા પ્રાકૃતિક ચિકિત્સા અને વ્યક્તિગત ચિત્ત સમાધિનો ઉચ્ચ અભ્યાસ કરેલો છે. ગત પાંચ
વર્ષથી મુંબઈ સમાચારમાં ‘યુથ ફોરમ' કૉલમમાં નિત્ય લખે છે. હાલમાં ‘જન્મભૂમિ'માં ‘યોગ અને સ્વવિકાસ' પર લેખમાળા શરુ કરેલી છે. જેના પ્રકાશમાં ‘યોગશાસ્ત્ર' પર નિયમિત લેખો લખે છે. જેથીડ્રેલ શાળા (ફોર્ટ)માં યોગ શિક્ષિકા તરીકે સેવા આપી રહ્યા છે.
*.
.. આજથી આશરે ૨૬૦૦ વર્ષ પૂર્વે આર્યાવર્ત ભારતભૂમિના વાયુભૂતિ, ગૌતમ) સમવસરણે ગયેલાં જાણીને તેઓ પણ ત્યાં . *મગધ દેશની સમીપમાં કોલ્લાગ શિવેશ ગામ વિદ્યાનું ધામ પહોંચ્યા. ત્યાં પહોંચીને જાણ્યું કે ઈન્દ્રભૂતિ, અગ્નિભૂતિ તેમજ *ગણાતું હતું. મોટાં મોટાં વિદ્વાનો આ ગામમાં વસતા હતા. વાયુભૂતિએ દીક્ષા લીધી છે, ત્યારે તેમનું પણ અભિમાન ગળી * બ્રાહ્મણોનું વર્ચસ્વ હતું. ભારદ્વાજ ગોત્રના એક વિદ્વાન બ્રાહ્મણ ગયું અને વિચારવા લાગ્યા કે “હવે હું પણ તે ભગવંતની પાસે જ ધનમિત્રના ધર્મપત્ની વારૂણીદેવીની કુક્ષીએ એક બાળકનો જન્મ જાઉં, તેમને વંદણા તથા સેવના કરીને મારો સંશય દૂર કરું.' થયો. માતાએ ગર્ભમાંથી જ વિદ્યાના ઉત્તમ સંસ્કાર મળે તેની આ પ્રમાણે વિચાર કરીને તે સમવસરણમાં આવ્યા, એટલે જ * કાળજી રાખી હતી. બાળકનો જન્મ શ્રવણ નક્ષત્રમાં થયો. ભગવંતે તેમના નામ અને ગોત્રપૂર્વક બોલાવીને કહ્યું, ‘વ્યક્ત વ્યક્તકુમાર એનું નામ રાખવામાં આવ્યું. એમનું પૂરું નામ-શ્રી ભારદ્વાજ, તમને એવો સંશય છે કે પૃથ્વી-અપ-તેજ-વાયુ અને ૪ વ્યક્ત ધનમિત્ર ભારદ્વાજ હતું. સોળે કળાએ ખીલતાં ચંદ્રમાની આકાશ આ પાંચ ભૂતો છે કે નથી? આવા પ્રકારનો સંશય , જ જેમ બાળક મોટો થયો. વિદ્વાનો પાસે ભણાવી વિદ્વાન બનાવ્યો. તમને પરસ્પર વિરૂદ્ધ વેદપદો સાંભળવાથી થયો છે તે વેદપદો * * વ્યક્ત એક વિદ્વાન અધ્યાપક તરીકે પ્રસિદ્ધ થયાં. વેદ-વેદાંતના આ પ્રમાણે છે. પારગામી અને કર્મકાંડી પંડિત તરીકેની તેમની પ્રસિદ્ધિ થઈ. ‘વનોપમ્ ઐ સમિચેષ વ્રવિષિરજ્ઞસા વિશેય:' એટલે આ અધ્યાપનના વ્યવસાયમાં તેમના ૫૦૦ શિષ્યો તૈયાર થયા હતા. સર્વ જગત સ્વપ્ન સમાન છે, માત્ર આ બ્રહ્મવિધિ-પરમાર્થ પ્રકાર છે જ દ્વિજ સમાજમાં એમની યશકીર્તિ ઘણી સારી પ્રસરી હતી. તે જ જાણવા યોગ્ય છે. આ પદ ભૂતનો અપલાપ કરે છે અને જ * વેદ-વેદાંતોનું અધ્યયન કરતાં આ પંડિત શ્રી વ્યક્તિને એવું ધાવા પૃથિવી પૃથિવી વેવતા માપો તેવતા-આ પદ ભૂતોની સત્તા લાગ્યું કે “બ્રહ્મચર્ય જગત્ મિથ્યા', “સ્વપ્નોપમ્ વૈજૂગતુ” અર્થાત્ પ્રતિપાદન કરે છે. આ રીતે પરસ્પર વિપરીત અર્થ પ્રતિપાદન જગત તો મિથ્યા છે. સ્વપ્નનાં જેવો આ સંસાર છે. ઈન્દ્રજાળ કરનારા વેદવાક્યો સાંભળીને તમને સંશય થયો છે પરંતુ આ જ જેવું બધું રૂપ છે. તો પછી પૃથ્વી, જલ, તેજ, વાયુ, આકાશ આ પદોનો ખરો અર્થ તો હું કહું છું તે પ્રમાણે છે, તે લક્ષપૂર્વક * જે પંચભૂતથી આ સંસાર બન્યો છે, શું આ વાત ખોટી છે? સાંભળો. - પરસ્પર વિરોધી આ વાતોમાંથી વ્યક્ત પંડિતના મનમાં એવી એકમાત્ર બ્રહ્મ જ સત્ય છે, એ સિવાયનું જગત મિથ્યા છે. તે શંકા ઘર કરી ગઈ કે પંચભૂત છે કે નહિ? અને એમણે એમના જેમ સ્વપ્નમાં દેખાતી વસ્તુ સવારે ઉઠ્યા પછી નથી દેખાતી, તે છે મનમાં એવો નિર્ધાર કરી લીધો કે સ્વપ્ન જેવા આ સંસારમાં, જ પ્રમાણે આ સંસાર પણ માયિક છે. સ્વપ્ના જેવો મિથ્યા છે. આ * ઈન્દ્રજાળ જેવા માયાવી સંસારમાં પંચભૂત જેવું કંઈ છે જ નહિ. સંસારને સ્વપ્ના જેવી ઉપમા આપવામાં આવી છે. બ્રહ્મને જ * યોગાનુયોગ શ્રી વ્યક્ત પંડિત પણ પોતાનાં ૫૦૦ શિષ્ય એકમાત્ર સત્યની, વાસ્તવિકતાની ઉપમા આપવામાં આવી છે પરિવાર સાથે અપાપા પુરીમાં
એટલે બ્રહ્મ સિવાયના સંસારને જ સોમિલ બ્રાહ્મણે યોજેલાં યજ્ઞમાં | માર ‘વ્યક્ત ભારદ્વાજ, તમને એવો સંશય છે કે પૃથ્વી- ||
સ્વપ્નવત્ મિથ્યા કહ્યો છે. એ *પધાર્યા હતાં. યજ્ઞાવસરે અપ-તેજ-વાયુ અને કાશ આ પાંચ ભૂતો છે કે
જ પ્રમાણે હે વ્યક્ત ! સ્વખોમ પોતાની આગળના પંડિતોને |. નથી? આવા પ્રકારનો સંશય તેમને પરસ્પર વિરૂદ્ધ
વગેરે વેદના વાક્યો જે જ (ઇન્દ્રભૂતિ, અગ્નિભૂતિ. | Fક વેદપેદો સાંભળવાથી થયો છે.'
સંસારને સ્વપ્નાની ઉપમા આપે છે - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
