________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩
પ્રબુદ્ધ જીવન: ગણધરવાદ વિશેષાંક
| ગણધરવીદતી વાંચન-શ્રવણ સમયે જાણવા જેવો પ્રશ્ન મનની મૂંઝવણના જ્ઞાતા સર્વજ્ઞ કઈ રીતે ?
| પૂજ્ય આચાર્ય વિજય પૂર્ણચંદ્રસુરીશ્વરજી
* ગણધરવાદનું શ્રવણ, મહાપર્વ પર્યુષણનું એક મહત્વનું અંગ છે. ઈન્દ્રભૂતિજીએ માનસિક તૈયારી કેમ દાખવી? શું સર્વજ્ઞતાની *શ્રી ઈન્દ્રભૂતિ આદિ અગિઆર વેદપાઠી બ્રાહ્મણોના દિલ પરિવર્તનની સિદ્ધિ માટે આટલી જ શરત જરૂરી છે? મનની મથામણોને કહી એમાં તાત્ત્વિક ચર્ચા છે.
દેતા યોગીઓ ને સંન્યાસીઓ તો આજેય અસ્તિત્વ ધરાવે છે, 2. ઈન્દ્રભૂતિજી યજ્ઞ કરી રહ્યા હતા. દેવોના આગમનથી આકાશ તો શું એઓને સર્વજ્ઞ માની શકાય? *ભરાઈ ગયું હતું. એથી એમણે માન્યું કે, દેવો યજ્ઞના મહિમાથી આ પ્રશ્ન દાદ માંગી લે એવો છે, પણ હજી જરા ઊંડા ઊતરીશું, * મોહાઈને આવ્યા છે, પણ બન્યું બીજું જ કંઈ! દેવો યજ્ઞમંડપની તો જણાશે કે, ઈન્દ્રભૂતિજી જેવા વિદ્વાન આમ ભૂલે નહિ! એમની સામે જોયા વિના જ આગળ વધી ગયા! ઈન્દ્રભૂતિને સખત શરતના ઊંડાણમાં ઊતરીશું, તો જણાશે કે, એકલી મનની આઘાત લાગ્યો! એ બહાર આવ્યા, જોયું તો માનવ મહેરામણ વાતોના જ્ઞાતાને સર્વજ્ઞ માનવાની એમની તૈયારી નહતી, પણ જુદી જ દિશાએ જતો હતો. એમને થયું: આ શું! યજ્ઞ અહીં વેદોની સંપૂર્ણ જાણકારી પણ આ કસોટીમાં અપેક્ષિત હતી. એમને ચાલી રહ્યો છે અને દોડધામ બીજે કેમ! એમણે આનું કારણ વિશ્વાસ હતો કે, વેદો તો ઉચ્ચ વર્ણના બ્રાહ્મણોની જ અંગત જ્ઞાનપૂછ્યું ત્યારે જનસમૂહનો જવાબ મળ્યોઃ
મૂડી! એને મહાવીર ક્યાંથી જાણી શક્યા હોય! છતાં જો એઓ પોતાનું આ “ઈન્દ્રભૂતિજી ! શું આપને ખબર નથી કે, સર્વજ્ઞ ભગવાન મહાવીરદેવ સમાધાન કરી આપે, તો માનવું જ રહ્યું કે, એઓ સર્વજ્ઞ છે, કારણ ઉદ્યાનમાં પધાર્યા છે! દેવ એમના દાસ બન્યા છે. રાજા-પ્રજા વેદના જ્ઞાન વિના પોતાનું સમાધાન થાય એમ નહોતું. પોતાની સહુ એમના દર્શને ઊમટ્યા છે!'
માનસિક શંકાનું સમાધાન વેદોનું અધ્યયન માંગી લે, એવુંજ હતું. * - એક મ્યાનમાં બે તલવાર! ગુફા એક અને સિંહ બે ! આ વાત જરા વધુ વિગતથી વિચારીએ : ઈન્દ્રભૂતિજીને વેદ વિષયક ઈન્દ્રભૂતિજીને સર્વજ્ઞતાનો ગર્વ હતો. એઓ તો ઊપડ્યા, શંકા હતી અને વેદ તો ત્યારે ગુપ્ત હતા. સાર્વજનિક ન હતા. આ
ભગવાન મહાવીરને મહાત કરવા! પણ જ્યાં સમવસરણ જોયું, ઉચ્ચવર્ણના બ્રાહ્મણો જ એનું દર્શન કરી શકે, એવું કડક નિયમન *પોતાને મધુરી વાણીથી IFE , | મનની મથામણોને કહી દેતા યોગીઓ ને એ જ
Exી| હતું. ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવ આવકારતા પ્રભુના બોલ જ્યાં | સંન્યાસીઓ તો આજેય અસ્તિત્વ ધરાવે છે, તો શું
તો ક્ષત્રિય હતા, એટલે એમના સંભળાયા અને જ્યાં ચોમેર , *એઓને સર્વજ્ઞ માની શકાય?
માટે વેદના અધ્યયનની કલ્પનાને વ્યાપેલી દોડધામ જોઈ, ત્યાં જ
પણ સ્થાન નહોતું. એમનો ગર્વ ગળી ગયો. તોય સર્વજ્ઞતામાં તો એમને શંકા રહી ઈન્દ્રભૂતિજીને પોતાના ધર્મગ્રંથની ગુપ્તતા માટે આટલો બધો જ! એમણે વિચાર્યું. આ તો માયાજાળ પણ હોઈ શકે, સામાનું વિશ્વાસ હતો. એથી જ એમણે એ જાતની માનસિક તૈયારીનું નામ તો મંત્રસિદ્ધ માણસ પણ જાણી શકે, આટલા માત્રથી ખતપત્ર લખી આપ્યું કે, મારી શંકાનું સમાધાન થાય, તો તમે *ભગવાનશ્રી મહાવીરદેવને સર્વજ્ઞ ન મનાય! પરંતુ “પ્રાશયતિ સર્વજ્ઞ, તો તમે મારા સ્વામી ને હું તમારો શિષ્ય!
* *ગુપ્ત વે’ મારા મનમાં રહેલી ગુપ્ત શંકાને આ મહાવીર જો કહી -ને ભગવાને વેદના પદો દ્વારા જ ઈન્દ્રભૂતિના મનમાં શલ્યની આપે, તો હું એમને સર્વજ્ઞ માનું !
જેમ સતત ખેંચ્યા જ કરતી શંકાની ચૂળને જ્યારે ખેંચી કાઢી, . પ્રભુએ ઈન્દ્રભૂતિજીની શંકાનું સમાધાન વેદના પદોથી જ ત્યારે તેઓએ ભગવાનની સર્વજ્ઞતાને વિશ્વના ચોક વચ્ચે સ્વીકારી કરી આપ્યું ને એઓ પ્રભુના પહેલા ગણધર બન્યા!
લીધી. - આ કથા-વસ્તુ તો પ્રસિદ્ધ છે, પણ આમાંથી એક એ પ્રશ્ન આ ઘટના-આ વિચારણામાંથી એ હકીકત પર પ્રકાશ પડે છે ખડો થાય છે કે, પોતાના મનની શંકાને, પ્રભુ કહી આપે, કે, બ્રાહ્મણોને માટે અત્યાદરણીય સ્થાન-માન ધરાવતા એટલા માત્રથી જ એમને “સર્વજ્ઞ' તરીકે સ્વીકારવાની ધર્મશાસ્ત્રો-વેદો ત્યારે કેટલા બધા ગુપ્ત અને સુરક્ષિત હતા, * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
