________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : ગણધરવાદ વિશેષાંક
***************************************
ત્રીજા ગણધર શ્રી વાયુભૂતિ ગૌતમ
જ્ઞ ડૉ. પ્રવીણભાઈ સી. શાહ
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩
[ વિદ્વાન લેખકે અમેરિકામાં એમ.બી.એ. અને ગળતશાસ્ત્રની માસ્ટર ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરી, જૈન ધર્મના અભ્યાસ અને પ્રચાર માટે ભારત અમદાવાદમાં સ્થાર્યો થયા છે. જૈનદર્શનમાં પીએચ.ડી.ની ડીગ્રી પ્રાપ્ત કરી છે. લેખક પ્રભાવક વકતા અને જૈનદર્શન ઉપરના પુસ્તકોના કર્તા છે, ]
ઇન્દ્રભૂતિ અને અગ્નિભૂતિ એ બંનેને દીક્ષિત થયેલા સાંભળી ત્રીજા વાયુભૂતિ ઉપાધ્યાયે મનમાં એમ વિચાર્યું કે હું જાઉં, વંદન હૂં કરી પર્યુપાસના કરું, એમ વિચારી તે ભગવાન ભણી જવા નીકળે છે. * * વળી તેને એ પણ વિચાર આવ્યો કે ઇન્દ્રભૂતિ અને અગ્નિભૂતિ
*
હમણાં જ જેના શિષ્ય થયા છે તે ત્રા લોકોથી વંદિત એવા મહાભાગ ભગવાન તો ચાલીને સામે જવા જ યોગ્ય છે. તેથી તેમની સન્મુખ જઈ, તેમની વંદના, ઉપાસના આદિ * દ્વારા હું નિષ્પાપ થાઉં અને તેમને મારો સંશય કહી હું નિ:સંશય થાઉં, આ પ્રમાણે વિચારતો તે વાયુભૂતિ ભગવાનની સમીપ આ
* *
જઈ પહોંચ્યો.
* તેને આવેલો જોઈને ભગવાને પોતે સર્વજ્ઞ અને સર્વદર્શી * હોવાથી તેને વાયુભૂતિ ગૌતમ ! એ પ્રકારે નામ અને ગોત્રથી આવકાર મેં આપ્યો. *
*
મારા બે ભાઈ મહાવિજ્ઞાન, ગજરાજ જેવા, કોઈના ગાંજ્યા
*
*
જ
ન જાય, ક્યાંય હાર ન ખાય, કોઈને પણ એમને એમ નર્મ નહીં, ન *તે મારા ભાઈઓ જ્યાં હારી ગયા, દીક્ષિત બન્યા, પરમાત્માના * શિષ્ય બન્યા, તો જરૂર આ સાચા સર્વજ્ઞ જ છે. સર્વદર્શી જ છે. જૈનોના ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામી નામના ચોવીસમા તીર્થંકપ્રભુ જ છે. * ભગવાન: જે જીવ છે તે જ શરીર છે (અર્થાત્ ભિન્ન એવો છે * જીવ નથી) આવો સંશય તમને છે. જે આ જીવ નામની વસ્તુ જગતમાં લોકો કહે છે તે શરીર જ છે અર્થાત્ જે શરીર છે તે આ જીવ છે. પરંતુ શરીરથી ભિન્ન એવો જીવ નામનો કોઈ સ્વતંત્ર પદાર્થ નથી. આવો સંશય તમારા હૃદયમાં વર્તે છે. લોકમાં જે જાવદ્રવ્ય નામનો એક પદાર્થ વસ્તુ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે તે શરીર જ ઈ છે આવો સંશય તમને પરસ્પર વિરૂદ્ધ એવા વેદોનાં પર્દાને સાંભળવાના કારણે થયેલો છે. તે વેદપદોનો સાચો અર્થ તમે જાણતા નથી તેથી સંશય કરો છો, તે વૈદપોનો સાચો ધર્મ આ પ્રમાણે છે. તે તમે સાવધાન થઈને સાંભળો. ઈન્દ્રભૂતિને જીવ છે કે જીવ નથી આવા પ્રકારનો સંશય હતો
*
૨૯
જીવ છે જ એમ નિર્ણય છે. પરંતુ શરીરથી ભિન્ન એવો જીવ નથી અર્થાત્ જે શરીર છે તે જ જીવે છે. આવો સંશય છે. આ પ્રમાણે છે જ બન્નેના સંશયનો ભેદ જાણવો.
*
*
*
ભગવાન : જેમ મદ્યના અંગોમાં એક-એક અંગમાં મદશક્તિ ન દેખાવા છતાં તે મદશક્તિ સમુદાયમાં દેખાય છે તેમ એક- * એક ભૂતમાં ન જોવાયેલી એવી પા ચેતનાશક્તિ પૃથ્વી આદિ ભૂતોના સમુદાયમાં ઉત્પન્ન થયેલી છે આવી તમારા મનમાં શંકા છે. જેમ મદિરાના એક-એક અંગમાં મદક્તિ ન દેખાતી હોવા છતાં પણ સમુદાયમાં ઉત્પન્ન થઈને કાલાન્તરે તે નાશ પામે છે તેમ ભૂતોના સમુદાયમાં ચેતના પણ ઉત્પન્ન થઈને નાશ પામનારી જાાવી.
*
*
વાયુભૂતિ : આ ચેતનાશક્તિ પૃથ્વી આદિ એક-એક ભૂતમાં હોતી નથી, તો પણ સમુદાયમાં આવે છે, જેમ કે મદિરા જેમાંથી
* બનાવાય છે તેને મિંદરાના અંગો એટલે કે માંગ કહેવાય છે.
*
ધાવડી (નામનું એક વૃક્ષ-વનસ્પતિવિશેષ છે)ના પુષ્પો, જૂનો ગોળ અને પાણી વગેરે કેટલાક આવા પદાર્થોને સાથે ઉકાળવાથી તેમાં મદિરાની મદશક્તિ ઉત્પન્ન થતી પ્રત્યક્ષ નજરે દેખાય છે. એટલે કે ધાવડીના પુષ્પો, જૂનો ગોળ અને પાણી છૂટાં છૂટાં હોય ત્યારે તેમાં મદશક્તિ નથી. પરંતુ સાથે મેળવીને ઉકાળવામાં આવે છે. એકરસ કરવામાં આવે છે ત્યારે તે સમુદાયમાં મદશક્તિ * પ્રગટપણે સાક્ષાત્ દેખાય છે. તેમ પૃથ્વી-જળ-તેજ અને વાયુ એકલા-એકલા હોય ત્યારે તેમાં ચેતનાશક્તિ હોતી નથી. પરંતુ તે ચારેનો સમુદાય સાથે મળે છે ત્યારે તેમાં ચેતનાશક્તિ પ્રગટ તે થાય છે. આ રીતે આ ચેતના એ ભૂતસમુદાયનો ધર્મ એટલે કે જ્યાં જ્યાં મઘના અંગોનો સમુદાય હોય છે ત્યાં ત્યાં જ મદશક્તિ દેખાય છે. તેવી રીતે જ્યાં જ્યાં ભૂતોનો સમુદાય હોય છે ત્યાં હું ત્યાં જ ચેતનાશક્તિ દેખાય છે. માટે ચેતના એ ભૂતસમુદાયનો * જ ધર્મ છે.
*
*
*
આ પ્રમાણે ચેતનાશક્તિ પણ ભૂતસમુદાય માત્રમાં જ દેખાય
*
*
અને આ વાયુભૂતિને જીવ છે કે જીવ નથી આવો સંશય નથી, છે. એક એક ભૂતમાં જણાતી નથી. એથી તે ચેતનાશક્તિ એક
**************************************
*
*
