Prabuddha Jivan 2009 10

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 8

પ્રબુદ્ધ જીવન
ઑક્ટોબર, ૨૦૦૯
દીકરી માટેની ઝંખના
nડૉ. રણજિત પટેલ (અનામી) આ મથાળુ વાંચીને ઘણાંને નવાઈ લાગશે પણ વાત સો વસા મળે છે પણ કોઈ સાચા વ્યુત્પત્તિવિદ કે “ફેકોલોજિસ્ટ'ની સત્ય છે. સમાજમાં દીકરી માટે ઘણી બધી કહેવતો છે જે એના કલ્પના-તરંગ-બુટ્ટાવાળી એક વ્યુત્પત્તિ વર્ષો પહેલાં, વાંચેલી કે જન્મ ને જીવન માટે આનંદપ્રદ કે ગૌરવ લેવા જેવી નથી છતાંયે સાંભળેલી...જેમાં “દુહિતા'નો અર્થ એવો કરેલો કે “દૂરે હિતા'-દૂર સમાજમાં એવા ઘણા બધા સજ્જનો છે જે દીકરી માટે ઝંખતા હોય રહે એમાં જ જેનું હિત છે તે ‘દુહિતા” કોનાથી દૂર રહેવાની આમાં છે ને એની અપ્રાપ્તિનો અસંતોષ એમને સતત દુઃખી કરે છે. છેલ્લાં વાત હશે? પિતૃપક્ષથી કે શ્વસુરપક્ષે સંયુક્ત કુટુંબથી કે દુષ્ટ-પ્રમાદી બે વર્ષોમાં મારા અર્ધો ડઝન સાહિત્યકાર-મિત્રોએ છેલ્લો શ્વાસ પતિથી-કોનાથી? આ વ્યુત્પત્તિ પ્રશ્નાર્થ ચિહ્ન જેવી છે. સો દીકરીને ઘરે લીધો ને આજે હું એવા અનેક કિસ્સા જાણું છું કે વૃદ્ધ મગનમતો અર્થ કરી શકે છે પણ આજની દુનિયાએ બધા જ અર્થો માતાપિતાની મન મૂકીને પ્રેમપૂર્વક સેવા દીકરી આજે કરતી હોય અને કહેવતોમાં ઉથલપાથલ સર્જી દીધી છે.
વર્ષો પહેલાંની કહેવત હતીઃ “ડોસો કુંવારો મરે પણ સ્ત્રી કુંવારી દીકરી જન્મે એટલે પાણો જભ્યો કે માંડવો આવ્યો કહેવાય છે. મરે નહીં.” હવે આ કહેવતમાં “મરે'ને બદલે મળે શબ્દ ફેરવી નાખીને દશ બાર વર્ષની થાય એટલે કહેશેઃ “દીકરી ને ઉકરડીને વધતાં વાર ડોસા-ડોસી શબ્દનો વ્યત્યય કરી નાખો! સેંકડો નહીં પણ હજ્જારો શી? જાણે એને સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ જ નથી એ દર્શાવતી કહેવત ડોસીઓ કુંવારી હશે ને ડોસા વાંઢા. ‘ગાય ને દીકરી દોરે ત્યાં જાય દીકરી ને ગાય દોરે ત્યાં જાય'. દીકરી સુખી હો કે દુઃખી...દુઃખી પણ આજની દીકરીને તો જવું હોય ત્યાં જ જાય છે.” દીકરી પરણીને હોય તો ય કહેવાનાઃ “દીકરીની માટીને શા ઝાટકા પડે છે. કોઈપણ સાસરે આવે ને એની નનામી નીકળે એ માટે સૂચક કહેવત છેઃ કારણસર પિયર રહેતી દીકરી માટે કહેવાનાઃ “દીકરી સાસરે સારી “ઉભી આવે ને આડી જાય.' આજે તો આડી થઈને આવે ને ઊભી ને માલ વેચ્યો સારો...જાણે દીકરી પણ વેચવાનો માલ ન હોય! નહીં પણ જવું હોય તો આડી પણ જઈ શકે છે! દીકરિયાળુ ઘર દીકરી પિતૃગૃહે રહે એ ઠીક નહીં એ માટે વરવી કહેવત આવીઃ એટલે બોરડિવાળુ ખેતર'...આજે ભલભલાને ખંખેરી નાખે છે. મારા દીકરી સાસરે કે મસાણે સારી લાગે.'દીકરીના વહાલની પારાશીશી દાદી આને માટે “ઘાઘરિયો વસ્તાર' શબ્દ–પ્રયોગ કરતાં. કઈ? તો કહેશેઃ “દીકરીની વહાલપ દાયજેથી જણાય'. બોરડીવાળા દીકરાઓ માટેની ચાર પંક્તિઓ ટાંકીને પછી મૂળ વાત પર ખેતરને જતા-આવતા બધા જ ખંખેરે..એ ઉપરથી કહેવત આવીઃ આવુંદીકરિયાળું ઘર ને બોરડિયાળું ખેતર'. દીકરી કે દીકરીઓ જ હોય દીકરા હતા ત્યાના ત્યારે માએ વાહ્યા પાણા. તો એવી જનેતા માટે કહેવત રચાઈઃ “દીકરીની મા રાણી, ઘડપણે દીકરા થયા મોટા ત્યારે જમાના આવ્યા ખોટા. ભરે પાણી'. દીકરી એટલે ન્યાસ, પારકી થાપણ...શકુંતલાના પાલક દીકરાને આવી દાઢી, ત્યારે માને મૂકી કાઢી, પિતા ઋષિ કણવ પણ આ વિચારણામાંથી અપવાદરૂપ નથી.- દીકરાને આવી મૂછ ત્યારે બાપને નહીં પૂછ. અર્થો હિ કન્યા પરકીય એવા
વાદી-પ્રતિવાદીની જેમ આવી કહેવતો તો સર્વત્ર મળવાની. તાદ્ય સંપ્રેષ્ય પરિગ્રહીત:
હવે મારા ચાર મિત્રોની દીકરી માટેની ઝંખના શા માટે હતી જાતો મમાય વિશદ: પ્રકામ
તેની સો ટકા સત્ય વાત કરું. ચારેય મિત્રો હયાત છે એટલે સાચાં પ્રત્યર્પિતન્યાસ ઈવાન્તરાત્માને
નામ આપતો નથી. ધારો કે એક છે પ્રો. અમીન. પ્રો. અમીનને બે મતલબ કે-“છે દીકરી તો ધન પારકું જ,
દીકરા હતા પણ એમના શ્રીમતીને ‘કન્યાદાન'નું પુણ્ય કમાવાની વળાવી એને પતિ-ઘેર આજે,
એષણા હતી એટલે ત્રીજા સંતાન માટે આગ્રહ રાખ્યો સદ્ભાગ્યે કે થયો અતિ સ્વસ્થ જ અન્તરાત્મા
દુર્ભાગ્યે એ પણ દીકરો આવ્યો. હવે “કન્યાદાન-પુણ્યમારો, યથા થાપણ પાછી સોંપ્યું.
વાસનાના મોક્ષનું શું? પ્રો. અમીન ને એમનાં શ્રીમતીએ ભત્રીજીને દીકરી માટે સંસ્કૃતમાં એક શબ્દ “દુહિતા' છે. વિદ્યાધર વામન દત્તક લઈ કન્યાદાન કર્યું ને એમની માન્યતા પ્રમાણે પુણ્ય અંકે કર્યું. ભીડે (BHIDE) ના સને ૧૯૨૬ના સંસ્કૃત-અંગ્રેજી જોડણીકોશમાં, બીજા મિત્ર છે પ્રો. ડૉ. પરીખ. એમને દીકરી નહીં, દીકરો પરણે ને દુહિતૃ'-ડૉટર-દીકરી-એટલી જ સમજુતી આપી છે. સાથે ચાર આંખો મળે એટલે જુવાળુ થાય..આવે ટાણે દીકરી હોય તો ગુજરાતી શબ્દકોશમાં પણ દુહિતા એટલે દીકરી જોવા-વાંચવા દીકરી આપીને દીકરો લીધો, તે પારકો હતો તેને પોતાનો