________________
સપ્ટેમ્બર, ૨૦૦૯
પ્રબુદ્ધ જીવન
સંપાદક બની શકતું હોય છે, એ જોવા/વિચારવા જેવું છે. શકે, પોરસી-સાઠપોરસીનું પચ્ચકખાણ માંડ માંડ કરનારો આઈગ્લાસને ઊંચે ને ઊંચે લઈ જવાથી પડતાં પ્રકાશ-કિરણ આમ સહેલાઈથી માસક્ષમણની ભીખ તપશ્ચર્યા કરી શકે. બાર વ્રતને માંડ તો સાવ સામાન્ય જણાય છે. પણ એ કિરણોનું સાતત્ય જાળવી માંડ પાળી શકતો અંતે પંચ-મહાવ્રતોનો અણિશુદ્ધ પાલક બની જાણવામાં આવે, તો દાઝી જવાય એવી ભયાનક આગ પેદા કરી શકે. શકતી હોય છે. તૃણની આમ તો કોઈ શક્તિ ગણાતી નથી, પણ સાતત્ય અને પુરુષાર્થ: આ બંનેનું મહત્ત્વ સમજાઈ જાય, તો એ તૃણ સાતત્ય જાળવી જાણીને દોરડામાં પલટાઈ જતા એવું જીવનનાં ઘણાં ઘણાં ક્ષેત્રે યશસ્વી-તેજસ્વી સફળતા પ્રાપ્ત કરતાં શક્તિશાળી રાંઢવું બની શકતું હોય છે કે, એના દ્વારા હાથી જેવા આપણને કોઈ રોકી શકે નહિ. ભોતિક ક્ષેત્રના વૈજ્ઞાનિક-વિકાસનો હાથીને પણ બાંધી શકાય. કાચો ધાગો વળ ચડતા પેરેશૂટમાં પલટાઈ પાયો જેમ સાતત્ય અને પુરુષાર્થ જ છે, એમ આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રે જઈને એવા દોરામાં ફેરવાઈ જતો હોય છે કે, એને તોડવા જતા સાધી શકનારા, આંખને આંજી નાંખનારા વિકાસનો પાયો પણ લોહીલુહાણ બનીને આંગળી કપાઈ જાય. આ બધો સાતત્યનો જ પુરુષાર્થ અને સાતત્ય જ છે, આટલો મૂળભૂત મુદ્દો આપણે સમજ્યા પ્રભાવ-સ્વભાવ નથી શું?
નથી, માટે જ ધાર્મિકક્ષેત્રે આપણે આરંભે શૂરા અને આગે બઢવામાં કાર્યસિદ્ધિ બળ દ્વારા થઈ શકે, એમ વળ એટલે સાતત્ય દ્વારા અધૂરા સાબિત થતા રહ્યા છીએ. આના બદલે આરંભે શૂરા ઉપરાંત પણ થઈ શકે. બળ બધાંને માટે સાધ્ય ન બની શકે, જ્યારે આગે બઢવામાં અધૂરા નહિ, પણ પૂરેપૂરા સાબિત થવું હોય, તો વળ-સાતત્યની સિદ્ધિ તો લગભગ હરકોઈને માટે સાધ્ય બની શકે. પ્રસ્તુત સુભાષિત સિદ્ધિનું જે સૂત્ર આપણને સમજાવે છે, એને સસલાનો કે હરણનો વેગ અપનાવીને જો દિલ્હીના દ્વારે ટકોરા કાળજે કોતરી રાખવું જોઈએ. અને સાધનાના ક્ષેત્રે જેમ જેમ પગલું મારવામાં તો વિરલા જ સફળ થાય, જ્યારે કાચબા જેવું સાતત્ય આગળ વધતું જાય, એમ એમ પુરુષાર્થ અને સાતત્યની યાત્રા-માત્રા સિદ્ધ કરીને દિલ્હીને સર કરવામાં તો સામાન્ય માણસને પણ પણ વૃદ્ધિગત બનતી જાય, એ માટે સતત સજાગ અને સાબદા સફળતા મળી શકે. આટલું સનાતન સત્ય જો આધ્યાત્મિકના માર્ગે રહેવા કટિબદ્ધ બનવું જ પડશે. તો સામાન્ય નજરે અસંભવિત અને સફર ખેડનારને સમજાઈ જાય, તો માંડ માંડ એક ગાથા ગોખી અશક્ય જેવી જણાતી કેટલીય સિદ્ધિઓનું સંપાદન આપણા માટે શકનારો પણ સાતત્ય જાળવીને હજારો ગાથાઓ મુખપાઠ કરી સાવ સહજ બની ગયા વિના નહિ જ રહે.
આ ધાર્મિકતા!
ડૉ. રણજિત પટેલ (અનામી) અમારા ગામના ઉમદ પટેલની ગણતરી “મોટા માણસ'માં થાય. જ કરે. જ્યારે તેજી હોય ત્યારે ચકુ શેઠ પૂરા જેન પણ જ્યારે રૂ મોટા એટલે પ્રતિષ્ઠિત. જ્ઞાતિ પંચમાંય એમની બોલબાલા. ગામના બજારમાં કડાકો આવે તો એ જ ચકુ શેઠ કો'ક વિશ્વાસુ કર્મચારી રામજી મંદિરમાં કે હનુમાનજીના મંદિરમાં કોઈ ઉત્સવ હોય તો દ્વારા જીનના રૂના ઢગલાઓમાં દેવતા મૂકવો ને પોક મૂકીને રડે ને ઉમેદ પટેલની હાજરી અનિવાર્ય ગણાય અને કેન્દ્ર સ્થાને પણ એ જ તગડા વીમાની તગડી રકમ અંકે કરી લે! ચકુ શેઠ એટલે ચક શેઠ! હોય. અધ્યક્ષસ્થાનની તો એમની જ મોનોપોલી–અને નીતિ, ધર્મ, એમની માયાવી ધાર્મિકતાને બ્રહ્મા પણ ન જાણે! પાપપુણ્ય ઉપર જયારે ભાષણ આપે ત્યારે આપણને લાગે કે અમારા ગામના પ્રાણશંકર પંડ્યા પાકા વૈષ્ણવ. ટીલા ટપકાં અહોહો! ધાર્મિકતા તો ઉમેદ પટેલમાં જ મૂર્તિમાન થઈ છે! કરવામાં ને માળા-મણકા ફેરવવામાં ખૂબ પાવરધા. મંદિરે જાય
પણ વ્યવહાર જીવનમાં એ ધાર્મિકતાને નામે અલ્લાયો ! ઉમેદ તો થેલીમાં આટો-ખાંડ લઈને જાય. રસ્તામાં જેટલાં કીડી-મંકોડીનાં પટેલ લેવડ–દેવડમાં બે પાંચ શેરીઓ રાખે. કોઈ ને કોઈ કંઈ નગરાં આવે તે પૂરે ને “જેશ્રીકૃષ્ણ, જેશ્રીકૃષ્ણ' બોલતા જાય. ને આપવાનું હોય તો સાડા ચાર શેરની પાંચ શેરી અને કોઈની પાસેથી “હરિજન નથી થયો તું રે! શીદને ગુમાનમાં ઘૂમે” એ દયારામનું કંઈ લેવાનું હોય તો સાડા પાંચ શેરની પાંચ શેરી! વ્યવહાર જીવનની પદ જોરથી ગાતા જાય. પ્રાણશંકર પંડ્યા એટલે ધર્માત્મા! પણ આ આ વાત ઉમેદ પટેલનો “આતમો” ને બીજો પરમાત્મો જ જાણે! પ્રાણશંકર પંડ્યાએ ધીરધારના ધંધામાં, અનેક અભણ ગરજાળ
અમારા ગામના ચક શેઠની ગણના જૈનોના શ્રેષ્ઠીમાં ગણાય. લોકોનાં ઓટકોટ કરીને ઘર-જમીન-ઝાડવાં અંકે કરી લીધેલાં. મહાવીર પ્રભુના ચુસ્ત અનુયાયી ગણાય. બાહ્યાચારમાં કોઈ વાતે હિસાબી ચોપડામાં પણ એકાદ મીંડું ચઢાવી દઈ ત્રીસના ત્રણસો કશીય ન્યૂનતા કે ઉણપ ન વરતાય. વ્યવસાય જીનરીનો. ગામની કરી દીધેલા. એમની વ્યાજની ગતિને તો ઘોડા પણ ન પહોંચે ! અને બહાર, મોટા કમ્પાઉન્ડમાં સેંકડો મણ રૂના ઢગલે ઢગલા દેખાય. છતાંયે એમની ધાર્મિકતા ‘હોર્સપાવર'થી ય વિશેષ!' આ બધાનો તગડો વીમો ઉતરાવેલો. રૂ–બજારમાં વધઘટ તો થયા અમારા શહેરની ચંપા બહેનની ધાર્મિકતાનો જોટો ન જડે આ
