Prabuddha Jivan 2009 03

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 7

તા. ૧૬ માર્ચ ૨૦૦૯
પ્રબુદ્ધ જીવન થયો પણ રાગ તરંગ જેવો છે. થોડીવારમાં રાગ વિસરી ગયો. અનાથતા સમજાય છે. આની વેધક અનુભૂતિ જોઈએ, સમજણ બીજી વ્યક્તિએ તે જ બંગલો જોયો તેની આંખ ખસતી નથી. તેની જોઈએ. જ્યાં સુધી તલસ્પર્શી સંવેદન ન થાય, ગુણમાં સુખાનુભૂતિ, ડિઝાઈન, રંગ, આકાર વગેરે જોવામાં મશગૂલ બની ગયો. આમ દોષમાં દુઃખાનુભૂતિ ન થાય ત્યાં સુધી ગુણમાં રૂચિ અને દોષમાં બંનેના કષાયાત્મક ભાવમાં ફેર છે. ત્રીજી વ્યક્તિએ બંગલાને જોયો અરૂચિ જેવું જીવનમાં પરિવર્તન ન આવે. તેને તીવ્ર રાગ થયો. ઘરે ગયો તો પણ ભૂલ્યો નથી અને એવો આપણું મન આપણી માન્યતા ઉપર ચાલે છે. મનની ગતિનું બંગલો કરવાના મેળવવાના મનોરથો સેવવા લાગ્યો. ચોથી સુખ આપણી રૂચિમાં છે. જેટલી માન્યતાઓ સાચી, સબળ, સત વ્યક્તિએ બંગલો જોયો પણ સમજે છે કે બંગલામાં રાગ કરવો તેટલું ધર્મમાં બળ વધુ. મનનો અનુભવ સંતોષમાં છે કે અસંતોષમાં ખરાબ છે. બંગલો ક્ષણિક છે, નાશવંત છે. એના માલિકને એકવાર તે અનુભવવું કઠણ છે. જવું પડશે અને બંગલો ત્યાંનો ત્યાં જ રહેશે આવા વૈરાગ્યથી જુએ મન સલામત તો બધું સલામત. છે. તેનો કષાય પ્રશસ્ત કષાય છે. શુભભાવ છે. આમ શુભ, અશુભ મન અસલામત તો બધું અસલામત. વિચારો એ અધ્યવસાયનો નાનકડો ભાગ છે. અધ્યવસાયનો મોટો જગતની દરેક વ્યક્તિને-દરેક જીવને જેમાં એની રૂચિ છે, તીવ્ર ભાગ લબ્ધિમન છે. ઉપયોગ કે વિચાર એ લબ્ધિમનને જ જાણવાની રૂચિ છે, અત્યંત રસ છે જેમાં તેનું મન અત્યંત સ્થિર છે. મનને બારી છે. લાગણી, ભાવો, સંવેદનો, પ્રતિભાવો બધા સંગ્રહરૂપે કળથી સ્થિર બનાવવાનું છે. સંગીત ગાતો ગાયક તમામ વાંજિત્રોના લબ્ધિમાન છે. જેના લીધે જીવને સતત શુભ-અશુભ કર્મબંધ થયા સૂર સાથે મન સ્થિર રાખી ગાય છે. ફોટોગ્રાફર ચિત્ર માત્ર વસ્તુ કરે છે. કૂવો એ લબ્ધિમાન છે. હવાડો એ ઉપયોગ છે. કૂવામાં હોય તરફ મન સ્થિર રાખી ફોટો લે છે. ક્રિકેટ રમનાર-જોનાર ગજબની તો હવાડામાં આવે એટલે ઉપયોગ શુદ્ધિ નહિ પણ લબ્ધિમનની એકાગ્રતાના નમૂના છે. મનને બળજબરીથી સ્થિર કરવાની જરૂર શુદ્ધિ મહત્ત્વની છે. લબ્ધિમનને ઓળખી શકે તે આત્મા મનની લગામ આપી આપીને મનને કેળવીને સ્થિરતા લાવવાની છે. આ કળા કઈ હાથમાં લઈ શકે, ખરી નાડ પકડી શકે. ધર્મ સાધના એટલે ઉપયોગ તે આપણા કર્મશાસ્ત્રો, અધ્યાત્મ શાસ્ત્રોએ સુંદર રીતે બતાવી છે. મનની શુદ્ધિ નહીં પણ લબ્ધિમનની શુદ્ધિ જ છે.
જગતના મોટા ભાગના જીવો જાત બાબત ઉંઘતા હોવા છતાં એક કૂતરો શાંતિથી બેઠો છે. પરંતુ કૂતરાના મન ઉપર રૂચી એમ જ માને છે કે અમે સજાગ છીએ. તેથી કરીને મોહરૂપી ચોરો કેવી છે? હિંસાની રૂચિ તેના માનસ ઉપર છે માટે શાંત કૂતરાને આવીને આત્મખજાનાને લૂંટી જાય છે. બધાં કર્મોનું મૂળ માહાત્મક પણ હિંસાની રૂચિરૂપ-અશુભ કર્મબંધ ચાલુ છે, પછી ભલેને તે ચેતના છે. નિર્મોહીને કોઈ કર્મનો બંધ હોતો નથી. તેને કોઈ હિંસા કરતો નથી. આજ તો લબ્ધિમનની ખાસિયત છે.
આંતરિક દુ:ખ રહેતું નથી. આપણને ચોવીસેય કલાક કેવો કર્મબંધ થાય છે તે આપણી પ્રથમ મનનું પરિજ્ઞાન-દર્શન. રૂચી–માન્યતા તપાસતા માલૂમ પડે; પછી ભલે બાહ્ય પ્રવૃત્તિ આપણે પછી મનનું પ્રભુત્વ-સ્વામિત્વ. ગમે તે કરતા હોઈએ, ઉંઘમાં પણ જો પાપ રૂચિ પડેલી છે તો પછી મનનો નિરોધ-મનોજય. પાપબંધ ચાલુ છે.
ત્રણ તબક્કામાંથી પસાર થવાનું પછી અમનસ્ક યોગ પ્રાપ્ત વિચારો શાંત કરવા કરતા લબ્ધિમનના ભાવો રૂચિ, માન્યતાઓ થશે. મહાત્મક ચેતના ઉપયોગ મનમાં તો ઘણી અલ્પ છે. શુભ કરવાથી આંતરિક નવું સુખ જુદું જ અનુભવશો. આપણી લબ્ધિમનમાં જ વધુ છે. બધી ક્રિયાઓનું લક્ષ્ય આ મનશુદ્ધિ છે. મનશુદ્ધિ કેવી રીતે થશે.
શુભરૂચિ-ગુણરૂચિ-પુણ્યબંધ. એક નાનકડી ધર્મક્રિયા પણ વિધિપૂર્વક કરવી હોય તો આપણું માનસ
અશુભરૂચિ-દોષરૂચિ-પાપબંધ. સ્થિતપ્રજ્ઞ હોવું જોઈએ. જે સ્થિતપ્રજ્ઞ નથી તે ભાવક્રિયા સંપૂર્ણ
ગુણ ગમવા તે જમા પાસુ છે. દોષ ગમવા તે મનનું ઉધાર રીતે શુદ્ધ કરી શકે જ નહિ. વળી જે ક્રિયા દ્વારા રૂચિ, માન્યતા,
પાસુ છે. ગુણના આત્મામાં પ્રાદુર્ભાવ જ્યારે પ્રકૃતિમાં વણાઈ જાય પ્રકૃતિ, પરિણિતિમાં પરિવર્તન ન થાય તે ક્રિયામાં પ્રાણ પૂરાયો )
આ માSિ Bરીલા તે પરિણિતિ બને છે. જ નથી. માત્ર તુચ્છ પુણ્ય થોડું બંધાય છે.
(૧) ગુણની રૂચિ હોય અને ગુણની પરિણતિ હોય-અનાથિ મુનિ. વિચાર એ ભાવનો એક પ્રકાર છે. એક મનુષ્યમાં કામનો વિચાર
(૨) ગુણની અરૂચિ હોય અને ગુણની પરિણિતિ હોય કબૂતર (અહિંસક). એક જ વાર ક્યારેક આવે છે પણ કામવૃત્તિ ચોવીસેય કલાક રહે છે અને તેને અનુરૂપ અશુભ કર્મ ચોવીસેય કલાક બંધાય છે.
(૩) ગુણની રૂચિ હોય અને ગુણની પરિણિતિ ન હોય-મહારાજા શ્રેણીક. ગમવાપણું બે માંથી એકમાં જ હોય, ધર્મ પણ ગમે ને ધંધો (૪) ગુણની અરૂચિ હોય અને ગુણની પરિણિતિ ન હોય-ચકલી, ગીલોડી. પણ ગમે એ ન બને, ખાવાનું-પીવાનું ગમે અને તપ પણ ગમે તે ગુણની રૂચિ અને પરિણિતિ બંને આવે ત્યારે-સાધકની દશા શક્ય નથી, નક્કર રૂચિ તો એકમાં જ હોય. અનાથિ મુનિએ જેમાં ઉચી બને છે. અવિરત સમ્યગુ દૃષ્ટિને રૂચિ વિભાગ અત્યંત વ્યવસ્થિત અનાથતા બતાવી તે નક્કર સત્ય છે. બધી જ વસ્તુઓ, સંપત્તિ, હશે પણ પરિણતિમાં ઘણો પાછો પડશે. વૈભવ, કુટુંબ જેના આધારે આપણને સહાય સુખ મળશે તે માની ૯૪, લાવણ્ય સોસાયટી, વાસણા, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૭ બેઠા છે તે બધાં વખત આવે-નિઃસહાય બને છે, ત્યારે આપણને ફોન નં. ૨૬૬૦૪૫૯૦, ૨૬૬૧૨૮૬૦