________________
ત્રીજી, એથી અને પાંચમી ઢાલમાં કવિએ નળવદંતીને વનમાં પડેલાં કષ્ટનું, નળે દુઃખપૂર્વક દવદંતીને ત્યાગ કર્યો તે પ્રસંગનું તથા નિષધદેવ નાગનું રૂપ લઈ, નળને દંશ મારી કદરૂપ બનાવી એને સુસમારપુર મુકી દે છે એ પ્રસંગનું વર્ણન કર્યું છે. નળ દવદંતીને ત્યાગ કરે છે તે પ્રસંગે તીવ્ર મને. વેદનાનું તાદશ ચિત્ર કવિએ દોર્યું છે. નળ વિધાતાને ઉપાલંભ આપે છે કે સર્વગુણસંપન્ન એવી દવદંતીનું સર્જન કર્યા પછી એને માથે આવું દુઃખ કેમ. નાખે છે? કવિની અલંકારયુક્ત પંક્તિઓ જુઓ :
આપણ હાથિ વધારી બોરડી, કિમ નિજ કરિ છેદી જઈજી; • અમૃત ભેજન દે પહિલઉ,
મૂત્રચુલુ કિમ દીજઈજી ?” છઠ્ઠી ઢાલમાં કુબજ નળ સુસમારપુરમાં ગાંડા હાથીને વશ કરીને દધિપણ રાજાને પ્રેમાદર પામી ત્યાં રહે છે એ પ્રસંગનું આલેખન કવિએ કર્યું છે. સાતમી હાલમાં નળે દવદંતીને ત્યાગ કર્યો પછી દવદંતીને માથે શું શું વીતે છે તેની વાત નળને કુશલ નામના બ્રાહ્મણ પાસેથી જાણવા મળે છે. એ પ્રસંગ નિરૂપાયે છે. આઠમી ઢાલમાં દવદંતીની વિપત્તિનું ચિત્ર, વનમાં આસપાસનાં પશુપંખીઓ પર પડેલા એના પ્રભાવના નિરૂપણ સાથે, કવિએ તાદશતાથી ઉપસાવ્યું છે.
દવદંતીના ચારિત્રને પ્રભાવ હિંસ પ્રાણીઓ પર પણ કેવો પડતો હતો તે અહીં વર્ણવીને કવિએ એને શીલને મહિમાં સૂક્ષ્મ રીતે દર્શાવ્યો છે.
નવમી અને દસમી ઢાલમાં દવદંતીને વનમાં થયેલા સાર્થવાહ, રાક્ષસ, તાપસ વગેરેના અનુભવોનું, યશોભદ્ર કેવલીને એણે પહેલી પિતાના દુઃખના કારણની વાતનું તથા અચલપુરમાં માસીને ત્યાં તે ગુપ્તપણે રહે છે અને પિંગલ ચોરને બચાવે છે તે પ્રસંગનું નિરૂપણ થયું છે. અગિયારમી ઢાલમાં હરિમિત્ર બ્રાહ્મણ દવદંતીની ભાળ કાઢે છે અને દવદંતી પોતાના પિતાને ત્યાં આવે છે એ ઘટનાનું નિરૂપણ થયું છે. નળની તપાસ ભીમરાજા કરાવે છે. દધિપણું રાજીને ત્યાં જે કુબજ છે એ નળ હેવાને સંભવ છે એમ જાણ ભીમરાજા બનાવટી સ્વયંવરની યુક્તિ કરીને દધિપણે સાથે કુબજને કુંડિનપુર બોલાવે છે. કુબજની પરીક્ષા થાય છે અને એ નળ જ છે એની પ્રતીતિ થાય છે અને નળદવદંતીનું પુનર્મિલન થાય છે- ઇત્યાદિ પ્રસંગોનું નિરૂપણ બારમી, તેરમી અને ચૌદમી ઢાલમાં થયું છે. નળે - કુબજ પાસેથી પિતાનું રાજ્ય પાછું મેળવી લીધું એ પ્રસંગનું તથા નળે ઘણાં
