________________
પણ
ઢાલ ૮
( કડી ૧૮૭ થી ૧૯૫). સ્વપ્નમાંથી જાગ્રત થતાંની સાથે નળને ન જોતાં કંપિત અને ભયભ્રાંત થયેલી દવદંતી વિલાપ કરે છે અને નળ ક્યાં ગયો હશે તે વિશે તર્ક કરે છે. એના વિલાપમાં વનનાં પશુપંખીઓ પણ સહભાગી થાય છે. પિતાને માથે આવી પડેલે વિયાગ તે પોતાના પૂર્વ કર્મનું ફળ છે એમ તે વિચારે છે. પિતાના વસ્ત્રને છેડે નળે લખેલા અક્ષરો તે વાંચે છે અને એ સૂચનાનુસાર પિતાના પિતાના નગરે જવાની દિશાને રસ્તો લે છે.
વિધિ-વિહિ; ખ્યાલેવા-ખાળવા, ધોવાસરિ-સરવરે; હાસઉ–હાસ્ય, મજાક; તરુ અંતરી–વૃક્ષની વચ્ચે છાનઉ થયઉ-સંતાઈ ગયા; અપહાર-અપહરણ; સ્વરિસ્વરે; દસા-દશ; સુપન-સ્વાન; રાજસિરી–રાજયશ્રી; ફલ આવલી-ફળની હાર; પરન-પારકાને: પટનઈ અંતિ-વસ્ત્રના છે; કંતિ-કંથે; વટ અહિનાણિવડની એંધાણીએ; કુરંગી–હરિણી; સિંહ-સિંહણઃ જાંગુલી-સપને વશ કરનારી વિદ્યા; હંસ-હિં સંક; તિણિ ખિણઈ–તે ક્ષણે; રેખઈ-સરખાં, ઉધરાણી-ઉધાડા; ડાભ– દર્ભ, એક પ્રકારનું અણીદાર ઘાસ સુઆલા-સુંવાળી; પ્રવાલ–પરવાળાં; ઉપમ– ઉપમા; જાસુ-જેને માટે,
મુખ ખ્યાલેવા.....ગય એ દવદંતી નળને ન જોતાં વિચાર કરે છે કે “નળ મુખ જોવા માટે સરોવરે ગયે હશે અથવા મારી મજાક કરવા વૃક્ષ પાછળ સંતાઈ ગયે હશે, અથવા કઈ વનદેવી એનું અપહરણ કરી ગઈ હશે અથવા કંઈ હરવાફરવા કે રમવા ગયો હશે?”. - દર્ષિ દસા....મિલી એ દવદંતીની દુઃખી અવસ્થા જોઈને તેના પ્રત્યે ‘સહાનુભૂતિ વ્યક્ત કરવા આસપાસનાં પશુપંખીઓ પણ તેની પાસે આવી રોવા - લાગે છે. કવિએ અહીં થોડીક પંક્તિમાં સુંદર શબ્દચિત્ર દોર્યું છે..
હૃદયકમલિ....ખિણઈએ—દવદંતીના હૃદયકમળમાં તે નળરૂપી હંસ વસે છે. એટલે કે ત્યક્તાવસ્થામાં પણ દેવદતીના ચિત્તમાં સતત નળનું જ ધ્યાન છે. એને પરિણામે અને એને મુખમાં નવકારમંત્રનું રટણ છે તેને કારણે વનમાં હિંસ પશુપક્ષીઓ તરફથી, જાણે ચમત્કાર થતો હોય તેમ, કોઈ ઉપદ્રવ થતો નથી. હાથી એને સિંહણ માની એનાથી દૂર રહે છે. સિંહ એને અંબિકા ગણે છે. ભુજંગ એને ચંગુલી રૂપે જુએ છે. આ રીતે સર્વ હિસ્ર છો એને મિત્રની જેમ ગણે છે.
