________________
નલદવદંતી પ્રબંધ
ત્યાગ કરતી વખતે નળ ખૂબ મનોમંથન અનુભવે છે. નળવદંતી વચ્ચે એક જ વસ્ત્ર હતું. તે ખેંચવા જતાં દવદંતી જાગી જાય. માટે છરીથી તે વસ્ત્રને આંખમાંથી વહેતાં આંસુ સાથે નળ છેદે છે. પછી પિતાને લેહી વડે દવદંતીના વસ્ત્ર ઉપર તે લખે છે કે “તું તારા પિતાને ત્યાં કંડિનપુર અથવા તને જ્યાં ઈચ્છા થાય ત્યાં જજે. હું તને મારું બતાવી શકું એમ નથી.” - અનલ તણી પરઈ-અગ્નિની જેમ; પરજલઈ બળે છે; પરતખિ પ્રત્યક્ષ, સાક્ષીએ; પરભાતઈ-પ્રભાતે, દામિ સ્થાને કુલધર અહીં પિયરને અર્થ માં, દેદર ઘર દિયરના ઘરે; અથ અને; પરીરંભ- આલિંગન; વેસાસ વિશ્વાસ આક્રમ્યવીંટાળ્યું; ખંચિ ખેંચી; સંચિ યુક્તિપૂર્વક, કુશળતાથી; દક્ષિણ કર જમણે હાથ; એહનઉ એને; પાણિ હાથ; પ્રદેસિ સંધ્યા સમયે, અર્થાત લગ્નની વિધિમાં, સાથી-સાક્ષી; સાચઉ- સાચે, સાચું; છેદિ - છેદે છે, ફાડે છે; પટ અંત વસ્ત્રને છેડા; રુધિરઈ લેહીથી નિસ્વિંસન યોગ સ્ત્રી રહિત થવાને વેગ; વડિ-વડ તરફનો; મગ માર્ગ વામ ડાબી બાજુ; હુઈ થાય; ગ૭ જા; ખલહ સરછ દુર્જનના જેવું.
ઢાલ ૫
(કડી ૧૩૯ થી ૧૬૮) વસ્ત્ર પર સંદેશ લખ્યા પછી નળ દવદંતીને છોડીને જાય છે, પરંતુ તે રેતે વારંવાર પાછો આવીને તે દવદંતીનું મુખ જુએ છે અનેં દુઃખ અનુભવે છે. વિધાતાને તે ઉપાલંભ આપે છે. વનદેવીને તે દવદંતીની ભાળવણી કરે છે. પિતાની જાતને તે ધિક્કારે છે. સૂર્યોદય થતાં નળ લોચનમાં અબુ સાથે વનમાં ચાલી નીકળે છે. આગળ જતાં વનમાં નળ બળતા એક નાગને બચાવે છે. નાગે માનવભાષા બોલે છે એથી નળને આશ્ચર્ય થાય છે. નાગ નળને દંશ મારે છે તેથી નળનું શરીર કદરૂપું થઈ જાય છે. સંસારમાંથી તેને રસ ઊડી જાય છે. તે , વખતે નાગ દેવરૂપ ધારણ કરીને કહે છે કે “હું તારે પિતા નિષધદેવ છું. દેવલેકમાંથી હું તને મદદ કરવા આવ્યો છું. તારું કદરૂપું શરીર તે માયાવી છે. એથી તને કોઈ ઉપદ્રવ નહિ કરે. તારે જ્યારે તારું મૂળ રૂપે પ્રગટ કરવું હોય ત્યારે આ શ્રીફળ સાથે વસ્ત્ર અને અલંકાર ધારણ કરજે. વત્સ! તારે હજુ ભરતાર્ધનું રાજ્ય ભેગવવાનું છે.” એમ કહી પછી નિષધૂદેવ નળને ઊંચકીને સુસમારપુરમાં મૂકે છે.
દુમિતિ દુર્મતિ; પહિલઉ પહેલાં, મૂત્રચુલૂ-અખાદ્ય પદાર્થ, પીવાને મૂત્ર; કાનનસુરી–વનદેવી; સવિસ ખણિ ખણિ-ક્ષણે ક્ષણે તરુ અંતરિ વૃક્ષોની વચ્ચે
