________________
તપ, જપ, ધ્યાન આદિ અનુષ્ઠાનની આરાધનામાં
દક્ષિણાયન કાલની ઉપયોગિતા
પૂ. મુનિરાજ શ્રી કલ્યાણપ્રવિજયજી મહારાજ જૈન શાસ્ત્રોમાં અસાડ ચાતુર્માસને ધર્મની વિશિષ્ટ પ્રકારની આરાધનાનો કાલ જણાવ્યો છે. તપ, જપ, ધ્યાન આદિ અનુષ્ઠાન માટે અસાડથી ભાગશર સુધીનો કાલ જે રીતે ઉપરોકત ધરાધના માટે સવિશેષ સહાયક તથા ઉપકારક છે, તે હકીકત વૈજ્ઞાનિક તથા શાસ્ત્રીય દષ્ટિયે અન્વેષણપૂર્વક પૂ. મહારાજશ્રી સરળશૈલીમાં અહિં આપણને સમજાવે છે. ધમાંરાધના માટે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ અને ભાવના જે આલંબનો શાસ્ત્રોમાં દર્શાવ્યાં છે. તે દૃષ્ટિએ પણ કાલ ધર્મની વિશિષ્ટ આરાધના માટે ઉપકારક છે. આથી જ ચાતુર્માસમાં, પર્યુષણ પર્વમાં તથા આસો મહિનામાં જે વિશિષ્ટ તપ, જ૫, આદિ આરાધના થાય છે, તેનું રહસ્ય આપણને સમજાઈ જાય છે. સર્વ કોઈ આ લેખ અવશ્ય વાંચે અને વિચાર!
જગદદ્વારક શ્રી વીરપ્રભુના તીર્થમાં જે જે
દક્ષિણાયનને પ્રભાવ (વાભકૃત અષ્ટાંગ
સૂત્ર સ્થાન તૂ. અ.) ધાર્મિક અનુષ્ઠાની વ્યવસ્થા છે તેને જઘન્યમાં દ્રવ્યાદિ ચાર નિક્ષેપા (માર્ગ-પ્રકાર) થી પણ
ભાવાર્થ-દક્ષિણાયનમાં ચંદ્ર સૌમ્યતા-શીતવિચાર થાય તે વિચારકને જરૂર લાગે કે આ ળતામાં બળવાન અને સૂર્યને તાપ ઘટતે વ્યવસ્થા સર્વજ્ઞ ભગવંતે વિના બીજાથી બની જાય છે. વળી પૃથ્વી ઉપરની ગરમી પણ વાદશકે નહીં.
ળની વૃષ્ટિ અને શીત પવનથી ઘટી જાય છે. આ ચાર નિક્ષેપમાંથી અહિં ફકત “કાળ સૂર્યની ગરમી જે કે ઘટતી લાગે છે પરંતુ નિક્ષેપને જ યત્કિંચિત્ વિચાર કરવામાં આવશે. સૂર્યમાં કિરણોની સંખ્યા તે દક્ષિણાયનમાં વધતી દરેક વર્ષમાં બે અને ત્રણ કે છે તુ
3. જ જાય છે. અને બાર મહિનાની વ્યવસ્થા સર્વ દશનકારોને શ્રી કલ્પસૂત્રની સુધિકા ટીકામાં જણાવ્યું માન્ય છે. તેમાં દક્ષિણાયનથી શાસ્ત્રીય વર્ષને છે કે “દક્ષિણાયનમાં અષાડમાં સૂર્યનાં કિરણે પ્રારંભ થાય છે. દક્ષિણાયનમાં વર્ષ-શરદ અને ૧૫૦૦, શ્રાવણ-ભાદરવામાં ૧૫૦૦, આમાં હેમન્ત એ ત્રણ ઋતુમાં સૂર્ય-ચંદ્ર સમગ્ર ૧૬૦૦ ઉત્કૃષ્ટ હોય છે આસોમાં ચંદ્રની પણ પૃથ્વીને રસ-કસનાં દાન કરે છે જેને આયુર્વેદમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્ના શરદપૂર્ણિમાની રાત્રીએ હોય વિસ” કાલ કહ્યો છે. તેમજ કહ્યું જ છે કે- છે. દક્ષિણાયનના છ મહિનાના જૈનશાસ્ત્રાનુસારી
જ નામે પણ સાવથી–ગુણનિષ્પન નીચે મુજબ સૌખ્યત્વોનસોનો દ્િવટવીન રીતે વિઃા છેશાસ્ત્રીય દષ્ટિએ શ્રાવણ વદી ૧ થી વર્ષ વૃષ્ટનર શીતૈઃ શાન્તતા મીત | શરૂ થાય છે, તેમાં શ્રાવણને અભિનંદન, ભાદ્ર
