________________
પર્વાધિરાજ શ્રી પર્યુષણા પ માં ક્ષમાપનાના મહિમા ઘણા અગત્યના છે. એ ક્ષમાપનાના આદર્શોને તથા તેની મહત્તાને માનસશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ વ્યવહારૂ શૈલીમાં અહિં. ચર્ચવામાં આવેલ છે. હિન્દી માસિક ‘સરિતાના આધારે આ લેખ સકલિત કરીને સાભાર અહિં મૂક્યો છે. ક્ષમા કરજો ‘મિચ્છા મિ દુક્કડ” નુ બાહ્ય ષ્ટિએ આધ રૂપ છે. જો કે મિચ્છા મિ દુક્કડ” શબ્દનો અર્થ ગભીર તથા પરમ પવિત્ર છે. પણ હૃદયની શુદ્ધિ વિના મલિનયે પશ્ચાત્તાપના ભાવ વિના આવા શબ્દોના વ્યવહાર દંભને કેટલીક વખતે પાપે છે, એવું ન બનવા પામે તે માટે. આ લેખમાં ચેતવણીના સૂર ઉચ્ચારવામાં આવ્યા છે.
6
માફ કરજો !” બધા મળીને પાંચ અક્ષરાનું નાનકડું વાક્ય. દેખાવમાં પણ સાદું-સીધું. પણ એનુ પેટ મેટુ' છે. આનું પ્રમાણુ એ સ્થિતિમાં મળે છે કે જ્યારે હકીમ લુકમાનની દવા પણ બેકાર સિધ્ધ થાય છે. પણ આ ‘ક્ષમા કરજો’ ખૂબજ કુશળતાપૂર્વક પેાતાની ધ્યેયસિદ્ધિ કરી લે છે.
‘માફ કરજો’–વાકયની શક્તિ અપરપાર છે. અને મનુષ્યથી માંડીને ઇશ્વર સુધી અને પૃથ્વીથી માંડીને સ્વર્ગ સુધી, પાતાળથી આકાશ સુધી એનુ માહાત્મ્ય ગણાય છે.
જ્યાં ન જાય રવિ ત્યાં ન જાય કવિ' એવી એક પ્રસિધ્ધ કહેવત છે પણ માનવ-મનના જે અંધારા ખૂણામાં કવિને પહેાંચવાનું પણ મૂશ્કેલ છે ત્યાં નમ્રતાના રથ પર આરૂઢ થઈને ‘માફ્ કરજો' વાકયે પહેાંચી શકાતું હોય એમ લાગે છે, અને એ પછી પેાતાની મન
પસરૢ વસ્તુ પ્રાપ્ત કરવામાં ઘણી વાર એ સફળ પશુ થયેલ છે.
ક્ષ મા
*) જ
F TZ ) =
હ વ’
દંડ કરે તે એ પેાતે જ મૂ હાવા જોઇએ-કેમકે મેાટા મેાટા ગુરુએ ક્ષમાના આદર્શો અપનાવવાની હિમા યત કરી છે.
તમે મોટામાં મોટો અપરાધ કરે, પણ મા‡ કરે' એમ કહ્યા પછી કોઈ તમને
તાપ, તલવાર, આદિ શત્રુઅસ્ત્ર તે માનવ શરીર પર જ પેાતાનુ ખળ પ્રદર્શન કરે છે, પણ માફ કરજો' એ એક એવું શસ્ત્ર છે જે માનવહૃદયને પ્રભાવિત કરે છે. તલવાર માનવીનાં અગેને કાપી શકે છે, પણુ ક્ષમા મનુષ્યની ભાવનાને સ્પર્શે છે. તલવાર મનુષ્યને નાબૂદ કરે છે, ક્ષમા બગડતી માજીને સુધારી આપે છે.
વ્યવહારના ક્ષેત્રમાં જ નહિ, સિદ્ધાં તની દૃષ્ટિએ પણ ક્ષમા શબ્દના મહિમાગાન સાંભળવા મળે છે. ક્ષમા પાપીને પણ પુણ્યાત્મા બનાવી દે છે, માર્ગ ભૂલેલાને સુમા` પર લાવી શકે છે. પડેલાને ઉન્નતિ ખક્ષે છે. મહાન કહેવાતા આત્માની મહત્તાનું મૂળ
★
—શ્રી સતાષ સકસેના
એમનામાં જીવમાત્ર માટે રહેલ દયા, ક્ષમાની
ભાવનામાં રહેલુ છે.
‘ક્ષમા' શબ્દ કાઇના મુખમાંથી નીકળે તે એનું ઉચ્ચારણ કરનાર અંતઃકરણની
