________________
૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
-
૦
૦૦
૦
૦૦૦૦occo
C
તે પ્રતિજ્ઞાના પ્રકાર: સાત્વિક પ્રતિજ્ઞાની મહત્તા:
પૂ. મુનિરાજ શ્રી મિત્રાનંદવિજયજી મહારાજ રાધનપુર.
soooooowwso0NS S . As
om૦૦૦૦૦૦૦૮ માનવજીવનની મહત્તા કોઈ પણ કારણે હોય તો તે સંયમ અને તપના કારણે છે, જીવનમાં સંયમને સ્થિર કરનાર ત્યાગ છે, તે ત્યાગની પ્રતિજ્ઞા જેને આપણે પચ્ચખાણ કહીએ છીએ, તે પ્રતિજ્ઞાન કેવલ શાબ્દિક વ્યવહારને અનુલક્ષીને અહિં પ્રકારો દર્શાવ્યા છે. સાથે સાત્વિક પ્રતિજ્ઞાનાં મહત્ત્વને વર્ણવી, તેના પાલનની આવશ્યકતા પર અહિં ભાર મૂકવામાં આવ્યા છે. પ્રતિજ્ઞાને સમજવા માટે આ લેખ ખુબજ ઉપયોગી તથા મનનીય છે. સર્વ કેઈએ વાંચવા જે છે. પર્વાધિરાજની આરાધનાના સુંદર અવસરે પ્રતિજ્ઞાની અને તેનાં પાલનની મહત્તાને
આપણે સહુ સમજી લઈએ તે કેવું સારૂં!
પ્રતિજ્ઞા પદાર્થને અનેક પ્રકારના પારિ,
ળતા અનુપમ બને છે. સાત્વિક પ્રતિજ્ઞાઓ
માનવીને પશુ જીવનમાંથી દિવ્યતા તરફ વાળે ભાષિક શબ્દથી ઉલ્લેખ થાય છે. પ્રતિજ્ઞાને કેઈ નિયમ કહે છે, ત્યારે કઈ બાધા કે
છે. મને મંદિરમાં વિવેકદીપ પ્રગટાવે છે. અભિગ્રહ શબ્દથી સંબંધે છે. કેઈ પિતાના
આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિના બેજામાંથી ચકકસ પ્રકારના નિર્ણયને પ્રતિજ્ઞાનું રૂપક
આત્માને મુક્ત કરે છે. આ મવિનાશક પ્રલેઆપે છે. કેઈ વચન-કેલને પ્રતિજ્ઞા કહે છે.
ભને તરફ સાત્વિક પ્રતિજ્ઞાઓ લાલબત્તિ કઈ વળી આખડી શબ્દથી નવાજે છે. વ્રત ૧
ધરે છે. શબ્દથી પણ પ્રતિજ્ઞાને ઉલ્લેખ કરાય છે. જેને પગલિક હેતુને લક્ષમાં રાખી રાગ-દ્વેષ શામાં પચ્ચકખાણ શબ્દ પ્રતિજ્ઞાને વાચક કે મેહથી કરેલી પ્રતિજ્ઞાઓ આ જીવનમાં છે. પ્રતિજ્ઞાઓ કેટલીક સાત્વિક, કેટલીક વ્યા. પણ કણમાં મુકનારી અને પરંપરાએ સંસારને વહારિક, કેટલીક આસુરી તે કેટલીક વૈરભાવના વધારનારી હોય છે. એવી પ્રતિજ્ઞાઓથી કાંઠે સંબંધવાળી હોય છે.
આવેલું જીવનનાવ સંસારસાગરના અગાધ સાવિક પ્રતિજ્ઞાઓને નંબર મોખરે જલમાં ડુબી જાય છે. આવી પ્રતિજ્ઞાઓને આવે છે. આખરે આત્માને હિતકારી તેજ સાત્ત્વિક પ્રતિજ્ઞાઓમાં સમાવેશ થઈ શક્તા નથી. પ્રતિજ્ઞાઓ છે. સાત્વિક પ્રતિજ્ઞાઓ સાક્ષાત્ કે સાંસારિક ક્ષણિક સુખ માટે, વિનેશ્વર પરંપરાએ વિરતિધર્મ સાથે સંબંધ ધરાવનારી પદાર્થોની પ્રાપ્તિ માટે આપણે હરકેઈ પ્રતિજ્ઞા હોય છે. એવી પ્રતિજ્ઞાઓને આદરપૂર્વક કરવાની તમન્ના રાખીએ છીએ, તેવી જ તમન્ના સ્વીકાર અને આદરપૂર્વક પાલન થતા આત્મા સાત્વિક પ્રતિજ્ઞાઓ માટે રાખીએ તે? વિરતિઅવશ્ય પાપરહિત બનતું જાય છે. વૈષયિક માર્ગ તરફ લઈ જનારી પ્રતિજ્ઞાઓ મહાન અને કાષાયિક વાસનાઓમાં મંદતા આવે છે. ફળ આપે છે, એ ભૂલવા જેવું નથી. આત્માને માનસિક સ્વૈર્ય પ્રગટે છે. અહિંસાદિ તેના અધપાત કરનારી પ્રતિજ્ઞાઓ માને કે કદાચ પાલનમાં ઉત્સાહ વધતું જાય છે. ક્રમશઃ આત્મ સિદ્ધ થાય અને એથી કદાચ આત્માને ક્ષણિક શુધ્ધિમાં વૃદ્ધિ થાય છે. એનાં જીવનની ઉજજવ- આનંદ પણ મળી જાય તે પણ એમાં વસ્તુતઃ
