________________
ગણતર વિનાનું ભણતર.... શ્રી કિશારકાંત દલસુખલાલ ગાંધી.
આજે હરિલાલ શેઠ સવારમાં વહેલા ઉઠ્યા હતા. નાહી ધાઇને જલ્દી તૈયાર થઇ ગયા. ચંચળબેન પણ ઝડપથી કામકાજ કરતાં હતાં. તેમની પણ કામકાજથી જલ્દી પરવારીને સ્ટેશને જવાની ઇચ્છા હતી. કેમકે તેમના એકના એક પુત્ર રમેશ આજે બે વર્ષ પછી કાલેજમાંથી ઘેર આવતા હતા. રમેશની સાથે તેના
એ મિત્રા પણુ આવવાના હતા. આજને ચંચળબેનના આનદ અવનીય હતા.
કામકાજથી પરવારીને ચ’ચળબેન, હિરલાલ શેઠ પાસે આવ્યાં. શેઠ તેા તૈયાર જ હતા, તેથી તેમને પેાતાના નાકર દેવજીને ટાંગા તૈયાર કરવા કહ્યું. ટાંગા તૈયાર થઇને આવ્યે એટલે શેઠ ત્થા શેઠાણી સ્ટેશન તરફ ઉપડ્યાં. તેઓ સ્ટેશન પહાંચ્યાં ત્યારે સિગ્નલ, ગાડી આવી રહી હતી તેના માનમાં નમીને ઉભું હતું. ગાડી ધમધમાટ કરતી આવી રહી હતી. તેને સિગ્નલની સલામ ઝીલવાની દરકાર નહેાતી.
પણ સિગ્નલ તે બિચારૂં દરરોજના આ અપમાનથી ટેવાઇ ગયું હતું. જો કઇ દિવસ બિચારી સિગ્નલ ગાડીને માન આપવામાં ઢીલ કરતું તેા એન્જીન ધૂવાફૂવા થઇ જતુ, અને જોરથી બરાડા પાડતું,
હરિલાલ શેઠ ત્થા શેઠાણી સ્ટેશનમાં દાખલ થયા પછી ઘેાડી સેકન્ડ થઈ ત્યાંત એન્જીન સ્ટેશનમાં દાખલ થયું. તેની પાછળ તેના ચુસ્ત અનુયાયીએ જેવા ડખ્ખાએ પણ કદમ મિલાવતા દાખલ થયા. સાંધાવાળાઓની બહુજ વિનવણીથી દુર્વાસા ઋષિ સમુ એન્જીન અટકયું. તેની પાછળ શિષ્યાના વિનયથી ડખ્ખાએ પણ અટકયા. છેક છેલ્લા ડખ્ખામાંથી રમેશે ડાકુ બહાર કાઢ્યું. હિરલાલ ત્થા ચચળબેન ત્યા દેવજી છેલ્લા ડખ્ખા તરફ ધસી ગયા. રમેશે ખારણું ઉઘાડીને સામાન ઉતાર્યાં, અને પોતે
નીચે ઉતરે તે પહેલાં ગાડે સીટી મારી અને આજ્ઞાંકિત પત્નીની માફક ગાડીએ ગતિ પકડી. રમેશ ચાલતી ગાડીએ એકદમ નીચે ઉતર્યા, અને બધાં સ્ટેશન મહાર નીકળ્યાં.
શેઠ ત્થા શેઠાણી ત્થા રમેશ ટાંગામાં ગેાઠવાયા, અને દેવજીએ સામાન ગેાઠવીને ટાંગેા ગામ તરફ દોડાવ્યેા. ગામમાં પહોંચતા પહેલાં શેઠાણીએ રમેશને અનેક પ્રશ્નો પૂછી નાખ્યા. રમેશના મિત્ર કેમ ન આવ્યા તે પણ પૂછી લીધુ. રમેશે દરેક પ્રશ્નના જવાબ આપ્યા. શેઠ, મા–ઢીકરાની વાત સાંભળી રહ્યા હતા. રમેશની ભાષામાં તેમણે વિદ્યાના અહંકાર જોયા. તેની ભાષામાં વિનય કે વિવેકને સ્થાન નહેાતું ત્યા તેની ભાષામાં નમ્રતા કે મીઠાશ નહાતાં. આ વાતચીતથી શેઠને ઘણું દુઃખ થયું. તેઓ મનમાં ખાલી ઉઠ્યા, ફૂલ રૂપ કે રંગે રૂડું... હાય પણ સુવાસ ન હોય તેા શા કામનું એ પ્રમાણે જે અભિમાની પંડિત વિદ્યાને જીરવી નથી શકતા અને જે ધનવાન લક્ષ્મીથી નમ્ર નથી બની શકતા. તેના કરતાં વિદ્યાહીન અને લક્ષ્મીહીન વધુ સારા છે. નમ્રતા એ નબળાઇ નથી પણ બળ છે.” શેઠ જમાનાના ખાધેલ માણસ હતા. તેમણે જાણી લીધું, કે પોતાના પુત્ર કેલેજમાંથી જ્ઞાન કરતાં મૂ`તા વધારે લાળ્યેા હતેા.
ઘેર પહેાંચીને શેઠ, શેઠાણી ત્થા રમેશ જમવા બેઠા. જમતાં-જમતાં રમેશ પેાતાની
કોલેજના વખાણ કર્યા કરતો હતો. પોતાના સ્ત્રી-મિત્રનાં વખાણ કરતા હતા. પેાતાના અધ્યાપકેાના ગુણગાન ગાતા હતા. પેાતાના એ જિગરજાન મિત્રા જે પેાતાની સાથે આ વનાર હતા, તેમના ઉપર અચાનક તાર આવવાથી આવી શકયા નહિ, તેથી પોતાને ઘણુ
