________________
સુખ-દુ:ખનાં દિગદર્શન............. શ્રી ભદ્રભાનું, દુનિયાની કોઈ પણ પીગલિક વસ્તુ, વાળો તે તેને કહી શકાય કે જે અવિવેકને આપણે ઈચ્છીએ તેવું સંપૂર્ણ સંતોષવાળું ખંખેરી નાંખી વિવેકી દશા બનાવે. સુખ આપવાને સમર્થ નથી, દુઃખથી છૂટ- “દુખ પાપથી મળે” એ જાણવા છતાં વાને અને સુખ પામવાને એક માત્ર ઉપાય પાપને આટલે આદર કેમ ? તેનાં સન્માન ધમ છે.
કેમ? કહો કે દુનિયાના નાશવંત પદાર્થોમાં દુઃખ કેઈને નથી ગમતું, સુખ સૌને સુખ માન્યું છે, પરંતુ જે સુખ માન્યું છે તે ગમે છે, ને તેને લઈને કોઈ ને કોઈ પ્રવૃત્તિ સુખ, સુખ ન બનતાં દુઃખના દાવાનળ માનવ કરે જ જાય છે, પરંતુ જે તે પ્રવૃત્તિ સળગાવે છે, કલ્પનામય તે સુખે, જેમાં રાચતાં ધર્માત્મક નહિ હોય તે લાભને સ્થાને નુકશાન માન તે સ્વપ્ન ઉડતાંજ દુઃખના રોદણાં ચક્કસ છે, મહેનત-મજુરી કરવા માત્રથી રાશે–આત્માનું સુખ તે ધર્મથી મળે ! કાર્યસિદ્ધિ ન થાય, પરંતુ વિવેકપૂર્વકની અંતરમાં પાપને હટાવી ધમને સ્થાન અપાય મહેનત જરૂર સફળતા મેળવી આપે. તે મલે !
ફક્ત એક વિવેકની ખામીથી જગતના હિંસા-જુઠ–ચેરી વિગેરે મહાપાપ છે, જી આવી કારમી દયાપાત્ર હાલતમાં રીબાય અરે ! જડમાત્રની રમણતા એ પાપ છે, છે. વિવેક વિના જેટલી મહેનત કરે છે, રાગ-દ્રષના તાંડવ– તે રચાવે છે, અને એમાંની થોડી પણ જે વિવેકપૂર્ણ મહેનત રાગ-દ્વેષથી રહિત તેવું આત્માનું શુદ્ધ સ્વહોય તે ચોક્કસ તેમાં તેની જિત છે. રૂપ છે, એને કાઢવા માટે હૃદયમાં ગુણ-રાગ
પરંતુ દુઃખ કયાં ઓછું છે! વિવેકશન્ય થવો જોઈએ, અને શ્રેષ કર હોય તે તારામાં તાને લઈને સુખ માટે દિન-રાત તલસતા રહેલા દેશ પ્રત્યે કર ! તે તું શુદ્ધ સ્વરૂપી તેની પાછળ અંધ બનીને તે મેળવવા ભગીરથ આત્મા બની રહીશ ! પ્રયત્ન કરવા છતાં દુઃખના ભારથી લદાતા ઉત્તમમાં ઉત્તમ કટિને ધમ આચરવા જીની કરૂણદશાથી જ્ઞાનીઓનાં અંતઃકરણમાં માટે હિંસાનો ત્યાગ પ્રથમ છે, હિંસા આદિ કરૂણાના–દયાના ઝરણુએ અવિરત રીતે વહી દુ:ખનાં મૂળ છે, ને એ દુખથી બચવા અને રહ્યાં છે.
આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપને પિછાની એ સ્વભા“પાપ કરવાથી–તેના વેગે દુઃખ જન્મ વમાં મગ્ન થવા અભ્યાસ કેળવવાની ખાસ છે” એમ કોણ નથી જાણતું ને બેલતું! આવશ્યકતા છે, આત્માને સ્વભાવ અનાહારિકે જેનામાં આયત્ત્વના સંસ્કાર કિંચિત્ પણાને છે, ને તે સ્વભાવમાં રમતા થવા માટે માત્ર પણ છે. આટલું જાણવા છતાં સુખની પ્રથમ ભૂમિકા તે તમયજીવન ગુજારલાલચે, પાપમાં મગ્ન રહેવું એ શું વિવેક- વાની છે. શૂન્યતા નથી? અધ:પતનના પગરણ નથી? આત્માને સ્વભાવ દશન, જ્ઞાન ને ચારિ. પણ કોને તે વિચારવું છે? ને તે વિચારાય ત્રને છે, તેને માટે-તે કક્ષાએ પહોંચવા માટે તે માનવતાનાં અજવાળાં પથરાય આ અવની સંયમની આરાધના જ જરૂરી છે, તેનું યથાર્થ પર ! વિવેકી તો તે કહેવાય-સુખની લગની. પાલન તે ઉચ્ચ સ્થાને લઈ જાય છે, જ્ઞાનીઓ
