________________
શો
તા.
ચણા,
તો
થી ગવેષક.
નવાં માનવી !
ખરચે છે, ઈગ્લેંડના કાપડના ઉદ્યોગમાં ત્રણ લાખ એક વિચિત્ર વાત છે. એક બાજુથી માણસનો
માણસો કામ કરે છે, એટલી જ સંખ્યાના માણસે કામનો બોજો ઓછો થાય એટલા માટે યંત્ર વધારીએ
એકલા જુગારના ધંધામાં રોકાયેલા છે. છીએ, અને બીજી બાજુથી આપણી સમજમાં
અહા ! શું આ માટે હતી ફુરસદ ? અને ફરી પણ ન આવે એવા કોયડા ઊભા થતા જાય છે.
સદ મેળવીને જે આટલી ભણેલી-ગણેલી, ને આગળ યુરોપના સુધારેલા દેશેએ યંત્રો વધાર્યા.-યંત્રો
વધેલી પ્રજાએ એને આ જ ઉપયોગ કર્યો હોય તે વધ્યાં અને કામના કલાક ઘટાડવાની હિલચાલ ચાલી,
એની કિંમત માનવજાતને શી ચૂકવવી પડે છે, તેને એ કલાકો પણ ઘટયા, માણસને પુરસદ વધી, કેવો
વિચાર જ ગભરાવી મૂકે છે. ભાગ્યશાળી ! નવા યુગનો નવો માનવી !
કેવી વિચિત્ર આપણી દશા ? કારખાનામાં વેઠ જગત માનતું હતું કે, કામના બેજાની નીચે
કરી, તમારાં મન અને બુદ્ધિને જડ કરી કમાવ, માકચડાયેલો માનવી થેડી ફુરસદ મેળવી આગળ વધી
એલું ઉપભોગવવાને માટે, આરામ માટે લડે, અને શકશે, તેની ફુરસદના સમયમાં તે વિકાસ સાધી એ માટે સંગઠ્ઠન કરે અને ફુરસદ મેળવે અને એ . શકશે, પણ એ સ્વપ્ન હતું ? આંખ ખૂલ્લી ત્યારે ફુરસદમાં મળેલું બધું ખરચે ! વેડફે ! ઉડાવો ! શું અનુભવ્યું ? ફુરસદના સમયમાં એ સુધરેલા કહે. અને આ બધી કહેવાતી પ્રગતિને અંતે આપણે વાત દેશના લોકોએ તેને શું ઉપયોગ કર્યો ? શું શું ખરચીએ છીએ ? શું ઉડાવીએ છીએ ? “માનવસારૂં સાહિત્ય તૈયાર કર્યું ? સારાં ચિત્રો દોર્યા ૧ જીવન” “માનવ-જંદગી'! કયારે ચેતીશું ? કયારે બચીશ સારી સંસ્કૃતિ રચી ? ના, ત્યાંથી તપાસતાં આંકડા
આપણે આ આંધળી ગતિએ ધપી રહેલી કહેવાતી
આપણે આ આંધળી ગતિએ બોલે છે, આ ફુરસદનો સમય તેઓ કોમોપભોગ, પાલી પ્રગતિની ધૂનમાંથી ! દારૂ અને જુગારમાં વાપરે છે.
ઈંગ્લેંડની આ વાત છે, ત્યાંના મોટી સંખ્યાના શહેનશાહ બનતાં શીખે ! જુવાન સ્ત્રી-પુરૂષ કહે છે કે, વિવાહની મર્યાદામાં શહેરના એક આલિશાન બંગલાના ઝાંપામાં પગ કાંઈ માલ નથી, મર્યાદા શા માટે ? ઈગ્લેંડમાં જન્મતા મૂકો, ફૂલોની સુગંધ નાકને ભરી દીધું, દૂર સુધી બાળકોના ત્રીજા ભાગનાં બાળકોનું ગર્ભાધાન વિવાહ પથરાયેલી લીલીછમ ચાદરે આંખને પોતાની કરી (લગ્ન) પહેલાં થયું હોય છે, લગ્ન પછી તે નવમાં લીધી અને બંગલાના ખૂણામાંથી ઉઠતા નૃત્યના રણભાગનાં જ બાળક જન્મે છે. સગર્ભા થયા પછી જ કારે કાનને આકષી લીધા. પગલાં એ બંગલા મોટા ભાગનાં ડાં વિવાહ સંબંધથી જોડાય છે, તરફ ઉપડ્યાં. અને જુગાર શું તેઓ પૈસા કમાવા રમે છે ? ના બહુ જ, સાત્વિકભાવથી એક સાધારણ, ઉંમરે પસા તે તેમની પાસે છે. પુષ્કળ છે, પણ તેમના પહેલા બહેને સત્કાર કર્યો, પ્રેમથી થાળી પિસી મનને ઉશ્કેરાટ જઇએ છે, જવનને કદરતી આનંદ જમાડ્યો. જમાડવામાં તેમને આનંદ હતું, જમવામાં તેમને સુખ આપી શકતો નથી, આને માટે તેઓ પ્રેમ હતે. જુગાર રમે છે, દારૂ પીએ છે, ચિત્રોનો રાફડા જુએ જમીને ઉઠ, બહેને શ્રદ્ધાથી નીંગળતે હૈયે પ્રશ્ન છે, ઈગ્લેંડ જેવો નાનો દેશ દરવર્ષે જુગારની પાછળ કર્યો; મારે એક પ્રને છે, હું ઘણું વખતથી મૂઝાઉ દસ અબજ રૂપીયા ખર્ચે છે. એટલા જ રૂપીયા માદક છું, હું સમજુ છું છતાં થઈ શકતું નથી. પણ પાછળ અને એટલા જ રૂપીયા તમાકુ પાછળ “જરૂર પૂછે, મને સમજાશે તે હું સમજાવીશ.”
