________________
માહ ૧૯૮૩
જૈનયુગ તત્વાર્થસૂત્રનું કર્તુત્વ
સુન્દર અને સરલ ગીર્વાણ ગિરામાં લગભગ ત્રણ ચાર મહિના ઉપર શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ ૨૦૦ લોક જેટલા પ્રમાણુવાળાં આશરે ૧૩૫૦ જૈન પુસ્તકેદ્ધાર ફંડ તરફથી જે તત્વાર્થાધિગમ સૂત્રો ગૂંથીને જે ગ્રન્થ દ્વારા જન તત્વજ્ઞાનને યથેષ્ટ સૂત્રને પ્રથમ વિભાગ પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યું છે પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હોય તે ગ્રન્થ સમસ્ત જૈન તેની પ્રસ્તાવનામાં મેં આ ગ્રંથનું વલણ શ્વેતામ્બર સમાજમાં આદરણીય બને એમાં નવાઈ જેવું નથી. માન્યતાને વિશેષ અનુકૂળ છે એ વિષયનું દિગ્દર્શન તેમાં પણ વળી જ્યારે આ ગ્રન્થ પ્રાચીન સમુ કરાવ્યું છે. આ પૂર્વે આ વિષય પ્રમાણપુરસ્સર મયની કતિ તરીકે પ્રસિદ્ધ હોય અને તેના ઉપર કોઈ અન્ય ગ્રન્થમાં પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યા હોય વેતામ્બર અને દિગમ્બર એ બંને જન સમ્પ્રદાયના એમ મારા જાણવામાં કે સાંભળવામાં નથી. મારી પ્રખર પતિએ ટીકાઓ રચી હોય ત્યારે આ ગ્રન્થ મન્દ મતિ અનુસાર જે યુક્તિઓ મેં ત્યાં દર્શાવી છે પિતાનાજ સમ્પ્રદાયના આચાર્યની કૃતિ છે એમ તેની સ્થૂલ રૂપરેખા નીચે મુજબ છે – ઓળખાવવા બંને સમ્પ્રદાયો એક બીજા સાથે
સ્પર્ધા કરે તે બનવા જોગ છે. પરંતુ એ ધ્યાનમાં ચતુથી અધ્યાયના તૃતીય સૂત્રમાં સૂત્રકાર કલ્પરાખવા જેવી વાત છે કે કેવલ સ્પર્ધા કરવાથી કંઈ પપન્ન દેવના બાર વિભાગે સુચવવાની પ્રતિજ્ઞા કરે કાર્ય-સિદ્ધિ થતી નથી. જે સમ્પ્રદાય આ ગ્રન્થને છે પરંતુ આ પ્રતિજ્ઞાનું પાલન દિગમ્બરીય ગ્રન્થમાં પિતાની કૃતિ તરીકે સિદ્ધ કરવા ઈચ્છતા હોય, થતું જોવામાં આવતું નથી કેમકે ત્યાં તે તેના ૧૯ તેણે તેવા પ્રમાણે સાક્ષર- સમૂહ સમક્ષ રજુ
મા સત્રમાં ૧૬ ભેદ બતાવ્યા છે, જ્યારે શ્વેતામ્બકરવાં જોઈએ. તેમ થતાં જેનાં પ્રમાણ અને રીય ગ્રન્થમાં તે તેના બાર ભેદ બતાવ્યા છે એટલે યુક્તિઓ ન્યાય દષ્ટિએ વિચારતાં અકાટય સિદ્ધ થાય પ્રતિજ્ઞા-ભંગરૂપ દૂષણથી કેણ મુક્ત છે. એ સહેતેને આ ગ્રન્થ કરે.
લાઈથી જોઈ શકાય છે. અત્રે એ ઉમેરવું આવશ્યક સમજાય છે કે આ બીજો મત-ભેદને વિષય એ છે કે કાલમે તરવાથધિંગામસૂત્ર નામક ગ્રન્થ વેતામ્બર અને
મુખ્ય દ્રવ્ય તરીકે દિગમ્બરો સ્વીકારે છે, જ્યારે દિગમ્બર એમ બે સમ્પ્રદાયોમાં જન સમાજ વિભક્ત વેતામ્બરે તેને ઔપચારિક માને છે. જે સૂત્રકાર અન્ય તે પૂર્વે રચાય છે. એટલે આના કર્તા વા- પણ કાલને મુખ્ય દ્રવ્યરૂપે માનતા હતા તે તેના ચકવર્ય શ્રી ઉમાસ્વાતિ ખાસ વેતામ્બર કે ખાસ અવગાહના-ક્ષેત્રને ઉલ્લેખ કરતાં તેમજ કાલને લગતું દિગમ્બર હોવા જોઈએ એમ કહી શકાય નહિ. સત્ર પંચમ અધ્યાયના અતિમ ભાગમાં આપ્યું છે કેટલાક વિદ્વાનોને જે આવા પ્રકારનો અભિપ્રાય છે
તેને બદલે આ અધ્યાયનાં પ્રારમ્ભમાં આપત. તેના સત્યાસત્ય ઉપર વિશેષ ઉહાપોહ ન કરવામાં આવે તો પણ આ ગ્રન્થનું વલણ કયા સમ્પ્રદાયને
આ ઉપરાંત જિનેશ્વરના ૧૧ પરીષહો પૈકી વિશેષ અનુકૂળ છે એ તે જરૂરજ નક્કી કરી શકાય.
ક્ષુધા-તૃષા સહન કરવાના પ્રસંગના સંબંધમાં જે
19 સર્જન કરવાના આ
યુક્તિઓનો દિગમ્બરને આશ્રય લેવો પડે છે તેને ૧ વેતામ્બર મત પ્રમાણે સૂત્રની સંખ્યા ૩૪૪ ની
ન્યાયાચાર્ય ન્યાયવિશારદ મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિછે, જયારે દિગમ્બર મત પ્રમાણે તે ૩૫૭ છે. વળી કેટલાંક સૂત્રના પાઠેમાં પણું જૂનાધિતા છે. હી. ૨.
જયે પિતે રચેલા અધ્યાત્મમત પરીક્ષામાં સમૂળ ૨ સપ્રદાય-ભેદ ક્યારે પડયે તે વિષય વિવાદગ્રસ્ત નિરાસ કર્યો છે. આ નિરસનમાં કંઇ દૂષણ ન છે, એટલું જ નહિ પરંતુ આ ગ્રન્થ ક્યારે રચાયે તેને હોય તે તે સૂત્રકારનું શ્વેતામ્બરમત અનુસાર કથન પણ હજી નિર્ણય થયો નથી. હી. ૨,
છે એમ સૂચન થાય છે.
