________________
૨િ૮૨
જેન તીર્થ સર્વસંગ્રહ
ગિરિવર
ખરાડીથી પશ્ચિમમાં ૯ માઈલ દૂર ગિરિવર નામે ગામ આબુગિરિની તળેટીમાં વસેલું છે. અહીં પાટનારાયણનું પ્રાચીન મંદિર છે. તેમાં સં. ૧૧૮૧ અને સં. ૧૩૪૩ ના બે ઇતિહાસ પાગી શિલાલેખે છે. આ શિલાલેખેથી ગામ પુરાણું હોય એવું અનુમાન થાય છે.
આ પાટનારાયણ-વિષણુમંદિરના પ્રવેશદ્વાર પર નકશીવાળા સ્તંભે, બારશાખ વગેરે પ્રાચીન જૈન મંદિરના હોય એમ તેમાં મંગળમતિ તરીકે આલેખેલી તીર્થકર મૂતિઓથી જણાય છે.
આ ગામના પશ્ચિમ દિશાના ઝાંપામાં એક તૂટેલા મંદિરના અવશેષ પડયા છે. ભેંયતળિયાને થોડો ભાગ અને પાયા જે વિદ્યમાન છે એ જોતાં આ જૈન મંદિર હોવાનું જણાય છે. વજનવાળા (તેહાને દરવાજે):
ખરાડીથી ૧. માઈલ દૂર વજનવાળા ગામ છે. ત્યાંથી ૧ માઈલ દૂર ‘તોડાને દરવાજે' છે. આ દરવાજાની બાંધણી અને પથ્થરે એની પ્રાચીનતા સૂચવી રહ્યા છે. લેકે આને “ચંદ્રવતીને દરવાજે' પણ કહે છે. ચંદ્રાવતી નગરીને વિસ્તાર અહીં સુધી હશે. આજે તે અહીં કેઈ ગામ કે વસ્તી નથી.
આ દરવાજા પાસે એક ખંડિત મંદિર છે, આખુયે આરસપાષાણનું બનેલું જણાય છે. હજી બે દેરીના મંડપ બચેલા જોવાય છે. એને જોતાં આ ખંડિયેર જૈન મંદિર હોવાની પ્રતીતિ કરાવે છે.
દરવાજા બહાર એક સુરહીને પથ્થર છે. તેમાં સ્ત્રી–ગર્દભનું ચિહન છે. એ ૫ર સં. ૧૨૮૭ (૫૭) ને લેખ જણાય છે. એ ઉપરથી આ સ્થળ પ્રાચીન જણાય છે.
દત્તાણી :
ખરાડીથી પશ્ચિમ દિશામાં ૧૩ માઈલ દૂર આબુગિરિની તળેટીમાં દત્તાણું નામનું ગામ છે. અહીંના ખંડિત જેન મંદિરમાં છકીના ડાબા હાથ તરફના સ્તંભ પર સં. ૧૨૯૮ ને લેખ છે; તેમાં “દંતાણી’ ગામને ઉલેખ આ પ્રકારે છે–
"सं० १२९८ वर्षे भाद्रग सुदि ५ बुधे दंताणीग्रामे श्रीपार्श्वनाथचैत्ये श्रे० जयताकेन पुत्रवस्तुपालश्रेयसे चतुष्किकापदेष्ववं તંદ્રઃ ટુઃ () u ”
આ લેખ પરથી આ ગામ સં. ૧૨૯૮ પહેલાનું હોવાનું નિશ્ચિત છે અને એ સમયે અહીં શ્રી પાર્શ્વનાથનું મંદિર હતું એમ પણ જણાય છે.
“અંચલગચ્છીય પટ્ટાવલી” (પૃ૧૨૭) માં જણાવ્યું છે કે, શ્રીજયસિંઘસૂરિ સં. ૧૧૪૧માં આ ગામમાં પધાર્યા હતા અને તેમના શિષ્ય આરક્ષિતસૂરિએ પિતાને જન્મથી આ ગામને પાવન કર્યું હતું.
ગામની પૂર્વ દિશામાં એક વિશાળ જૈનમંદિર ખાલી ઊભું છે. મૂળગભારે, ગૂઢમંડપ, છકી, સભામંડપ, શૃંગારકી અને ભમતીના કેટયુક્ત વિશાળ આકૃતિનું આ મંદિર છે. આખું મંદિર સફેદ પથ્થરથી બનેલું છે. સભામંડપની કેટલીક છત અને કેટને થડે ભાગ પડી ગયો છે. સામાન્ય જીર્ણોદ્ધારથી આખુયે મંદિર ટકી રહે એવું છે. આ મંદિરમાંથી મૂતિઓ, પબાસનના પરિકરે અને ગોખલાના પથ્થરે કેણ ક્યારે લઈ ગયું તે જાણવામાં નથી. સંભવ છે કે, અહીં કે શ્રાવક ન રહેવાથી મંદિરને વધાવી લેવામાં આવ્યું હોય.
આ મંદિર અને ગામની પ્રાચીનતા સંબંધે ઉપર્યુક્ત લેખ કરતાં વધુ પ્રાચીન સં. ૧૨૧૬ ને સ્તંભલેખ આમાંથી મળે છે અને એ બધા લેખે જીર્ણોદ્ધાર સમયના હોવાથી મંદિર બારમા સૈકા કરતાં પ્રાચીન હોવું જોઈએ એવું અનુમાન છે.
Jain Education International
For Private & Personal use only
www.jainelibrary.org
